Gospodarstwa ekologiczne

W niektórych krajach unijnych gospodarstwa ekologiczne stanowią 10 proc. ogółu gospodarstw. Są to z reguły niewielkie farmy, które utrzymują się z produkcji zdrowej żywności. Ma ona zapewniony zbyt. Istnieją specjalne sklepy oferujące wyłącznie takie właśnie produkty. Nawet nieco wyższe ceny nie zniechęcają nabywców. Produkcja w gospodarstwach ekologicznych jest kontrolowana, by kupujący zdrową żywność mieli pewność, że spełnia ona określone wymogi. U nas zarejestrowanych gospodarstw ekologicznych jest niewiele. W 1999 roku skontrolowano 555 takich gospodarstw (o ogólnej powierzchni 11 tys. ha), co stanowi zaledwie 3 promile całkowitej ich liczby.

UE wspiera ekologiczne metody wytwarzania żywności. Te gospodarstwa, które zechcą przestawić się na ten typ produkcji mogą liczyć na finansową pomoc. Muszą jednak spełniać określone warunki. Aby produkty żywnościowe można było określić mianem ekologiczne nie wolno przy ich wytwarzaniu stosować żadnych środków agrochemicznych. Należy je zastąpić środkami naturalnymi. Jest to początek drogi do uzyskania statusu gospodarstwa ekologicznego. Zmiany te przeprowadza się stopniowo w okresie tzw. przestawiania. Polegają one między innymi na zastosowaniu następstwa roślin, bardziej starannej agrotechnice, racjonalnemu wykorzystaniu nawozów organicznych, wprowadzeniu międzyplonów, a w produkcji zwierzęcej stosowaniu pasz i dodatków naturalnych. Aby uznać gospodarstwo za ekologiczne musi ono podlegać kontroli zgodnie z ustawą o rolnictwie ekologicznym (DzU nr 38 z 2 maja 2001 r.), która weszła w życie 3 listopada 2001 r. Zadaniem kontroli jest porównanie stosowanych metod, środków produkcji oraz warunków utrzymania zwierząt do kryteriów rolnictwa ekologicznego. Ustawa ma charakter obligatoryjny. Oznacza to, że każdy kto chce produkować zdrową żywność, musi poddać swoją produkcję kontroli i posiadać certyfikat potwierdzający jej ekologiczny charakter. Kontroli podlega gospodarstwo od okresu przestawiania. Wiąże się to z koniecznością udowodnienia przejścia takiego okresu, gdyż są stosowane dopłaty do:

l kontroli gospodarstw, począwszy od pierwszego roku przestawiania, l dotacji do 1 ha upraw ekologicznych, która jest wypłacana od drugiego roku przestawiania; wysokość tej dopłaty ustala co roku minister rolnictwa.

Rolnik, który zdecydował się produkować zdrową żywność, zgłasza swoje zainteresowanie rolnictwem ekologicznym i prosi o wszelkie informacje na ten temat, w tym dotyczące kryteriów produkcji oraz warunków i trybu kontroli. Czyli dowie się jak starać się o przyznanie statusu gospodarstwa ekologicznego. Najlepiej skontaktować się ze specjalistami z ośrodków doradztwa rolniczego. Pełną wiedzę w tej dziedzinie można uzyskać w Podlaskim Ośrodku Doradztwa Rolniczego. Kontrole przeprowadzają niezależne organizacje. Podczas rozmowy z rolnikiem inspektor zbiera ogólne informacje o produkcji, pyta o źródło zakupu nasion, pasz, nawozów, zwierząt oraz o sposoby sprzedaży produktów. Sprawdzane są następujące warunki:
- położenie gospodarstwa, by wykluczyć ewentualne zanieczyszczenia z zewnątrz – sąsiednie pola, drogi, zakłady przemysłowe,
- mapa gospodarstwa, plan produkcji, po to, by przeanalizować płodozmian, system nawożenia (obornik, nawozy zielone, nawozy mineralne),
- niektóre pola z najważniejszymi uprawami, stan roślin, chwasty, struktura gleby, łąki, pastwiska, by oszacować produkcję pasz,
- stan budynków, obór, wybiegów dla zwierząt,
- przechowywanie nawozów, środków ochrony roślin, pasz i produktów.

Po dwóch latach przestawiania i pozytywnych wyników corocznej kontroli gospodarstwa, przeprowadzonej przez inspektorów niezależnej placówki, Komisja Atestacji Stowarzyszenia EKOLAND, podejmuje decyzje o przyznaniu lub odmowie stosownego atestu.

W 2004 roku dla rolnictwa ekologicznego będą udzielane następujące dotacje:
- Do kosztów kontroli według zasad ustalonych w rozporządzeniu ministra rolnictwa z dnia 15 kwietnia 2004 r. Środki te będą wypłacane przez stacje chemiczno-rolnicze. Formularze wniosku o wypłatę można uzyskać w wybranej, upoważnionej jednostce certyfikującej.
- Do hektara upraw ekologicznych na podstawie wniosków o przyznanie płatności z tytułu wspierania przedsięwzięć rolno-środowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt.

Na tzw. zielone dotacje przeznaczone są spore fundusze, gros pieniędzy daje UE. Ideą tych programów jest zachowanie naturalnych walorów wsi i utrzymanie tradycyjnych metod produkcji. Chodzi między innymi o ręczne koszenie łąk, wypasanie bydła na naturalnych pastwiskach, utrzymanie na polach miedz, stosowanie międzyplonów i śródplonów, zachowanie rodzimych ras zwierząt. Dwa programy będą obowiązywały w całym kraju, inne w wybranych regionach. Z zielonych dotacji mogą skorzystać gospodarstwa ekologiczne. Ich właściciele (dzierżawcy) dostaną 600–800 zł na każdy hektar upraw polowych, 260–330 zł na użytki zielone, 940–800 zł na uprawy warzyw oraz 1800 zł na każdy hektar sadu. Ponadto rolnicy gospodarujący w atrakcyjnych przyrodniczo regionach mogą starać się o dodatkowe pieniądze. Na przykład za utrzymanie naturalnych łąk i ręczne ich koszenie dostaną 1030 zł, za prowadzenie wypasu na ekstensywnych pastwiskach – 300–400 zł. Za zachowanie na polach miedz i pasów zakrzaczeń – od 18 do 64 zł. Zdecydowano, że jedno gospodarstwo może skorzystać najwyżej z trzech określonych zadań w ramach programu ogólnośrodowiskowego. Wnioski o przyznanie płatności z tego tytułu należy składać w Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.