Dopłaty bezpośrednie – fakty i mity

Biorąc pod uwagę liczne artykuły prasowe, wypowiedzi i listy rolników oraz przedstawicieli organizacji rolniczych, które dotyczą realizacji płatności bezpośrednich w Polsce w 2007 r., należy wyjaśnić, że formułowane sądy i opinie wynikają najczęściej z niezrozumienia istoty Wspólnej Polityki Rolnej (WPR), a zwłaszcza jej przemian. Dlatego opinii publicznej i zainteresowanym podmiotom, przedstawiamy poniżej podstawowe kwestie dotyczące tego problemu.

Po pierwsze
Należy podkreślić fakt, że w 2003 r., a więc zanim Polska jeszcze przystąpiła do UE, uzgodniona została, na szczycie ministrów rolnictwa UE-15 w Luksemburgu, ważna reforma WPR. Uzgodnione zasady dotyczące kierunków wsparcia rolnictwa do 2013r. zostały następnie wprowadzone do przepisów prawnych. Są to następujące regulacje : Rozporządzenie Rady (WE) nr 1782/2003 z 29 września 2003r. oraz Rozporządzenie Komisji (WE) nr 795/2004 z 21 kwietnia 2004r. , Rozporządzenie Komisji (WE) nr 796/2004 z 21 kwietnia 2004r. oraz Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1973/2004 z 29 października 2004r.
Po drugie
W zakresie dopłat bezpośrednich istotnym elementem reformy WPR było wprowadzenie zasady płatności nie powiązanych z produkcją. W praktyce oznacza to, że rolnik w Unii Europejskiej otrzymuje określoną kwotę płatności w przeliczeniu na gospodarstwo lub na hektar użytków rolnych, niezależnie od tego co uprawia lub co produkuje. Mało tego, on nie musi w ogóle produkować np. pszenicy czy mleka, żeby otrzymać płatności bezpośrednie. Ważne jest, że nabył tych uprawnień do płatności w okresie poprzednim tzw. okresie historycznym (zwanym również okresem referencyjnym).

W latach 2004 - 2006 kraje UE-15 stopniowo przechodziły na te nowe zasady płatności bezpośrednich i od 2007 r. dotychczas znany nam w Polsce system płatności powiązanych z produkcją tzw. system standardowy przestał funkcjonować. Oznacza to, że rolnicy w UE nie otrzymują płatności bezpośrednich do tony mleka dostarczanego do mleczarni czy do hektara uprawianego rzepaku. Pewne niewielkie wsparcie w niektórych kierunkach produkcji (np. 25% stawki dotychczasowej dla zbóż) pozostawiono jako opcję do wyboru dla państwa członkowskiego. Niektóre kraje z tej opcji skorzystały inne nie. Około 90% płatności bezpośrednich w 2006 r., było wypłacanych jako niepowiązanych z produkcją.

Zasada ta została wprowadzona z kilku powodów. Po pierwsze dopłacanie rolnikom do konkretnej produkcji powoduje, że rolnik wytwarza nie to, co najbardziej potrzebne jest na rynku, ale to, do czego są najwyższe dopłaty. Skutkowało to nie tylko nadwyżkami niektórych produktów ale również wysyłaniem fałszywych sygnałów do rolników, co do pożądanych kierunków produkcji. Taki system wsparcia krytykowany był również przez Światową Organizację Handlu, jako zakłócający warunki handlu. Wszystkie te przyczyny złożyły się na decyzję UE o zmianie systemu wsparcia na niepowiązany z produkcją. W naszym przekonaniu nie będzie już powrotu do starych instrumentów WPR, subwencjonujących produkcję rolną.

Po trzecie
Płatności bezpośrednie w pełnej wysokości przysługują rolnikom spełniającym określone wymagania z zakresu prowadzenia produkcji rolniczej (cross-compliance). Jest to tzw. zasada współzależności. Rolnik otrzymujący dopłaty bezpośrednie powinien prowadzić produkcję rolniczą zgodnie z wymogami środowiska, bezpieczeństwa żywności oraz dobrostanu zwierząt. Jeżeli te wymagania nie są spełniane rolnik otrzymuje zmniejszone dopłaty bezpośrednie. W Polsce obecnie rolnicy ubiegający się o dopłaty są zobowiązani do spełniania wymogów dobrej kultury rolnej zgodnie z wymogami środowiskowymi. W najbliższych latach (wg obecnie obowiązującego prawa od 2009 r.) zakres wymagań, od których uzależnione będą pełne dopłaty bezpośrednie będzie się stopniowo zwiększał.
Co wynika z tych kierunków zmian w polityce rolnej UE dla polskich rolników?.

Jedno jest pewne, zmiany w systemie płatności następują i będą następować. To co można doradzać rolnikom, to wsłuchiwanie się w sygnały płynące z rynku i ukierunkowanie na produkcję rynkową, pod potrzeby konsumenta. Złote czasy produkcji pod dopłaty w ramach Wspólnej Polityki Rolnej już minęły. Polska nie była beneficjentem tamtej „szczodrej” polityki rolnej. Z drugiej strony rolnicy nie muszą teraz przyzwyczajać się do malejącego wsparcia tak, jak ich koledzy w starej UE. Rozbudowany system płatności bezpośrednich tzw. system standardowy został zastąpiony systemem wsparcia na gospodarstwo rolne lub na hektar użytków rolnych, niezależnie od prowadzonej produkcji rolniczej. Pewien niewielki margines płatności powiązanych z produkcją pozostawiono, dla wspierania tych kierunków produkcji, które bez tego byłyby niekonkurencyjne (utrzymanie krów mamek, niewielki poziom wsparcia zbóż).

Polska od 2004 r. stosuje system uproszczony w zakresie płatności bezpośrednich (SAPS), który zgodny jest z kierunkiem reform WPR i może być stosowany do 2010 r. W ramach tego systemu płatności, rolnicy otrzymują wsparcie z budżetu unijnego do powierzchni użytków rolnych utrzymywanych w dobrej kulturze rolnej, z uwzględnieniem wymogów środowiska. Zgodnie z prawem unijnym nie jest wymagana produkcja na tych użytkach. Stawki płatności bezpośrednich wzrastają co roku, początkowo o 5 % następnie od 2008 r. o 10% rocznie, zgodnie z Traktatem Akcesyjnym. Nowe państwa członkowskie (poza Maltą i Słowenią) wprowadziły taki uproszczony system płatności bezpośrednich.

Zgodnie z Traktatem Akcesyjnym Nowe Państwa Członkowskie mogą, za zgodą Komisji Europejskiej uzupełnić poziom płatności bezpośrednich do 30% poziomu wsparcia stosowanego w UE na dzień 30 kwietnia 2004r. Na podstawie art. 143 (2) R. 1782/2003 Nowe Państwa Członkowskie mogą w ramach środków krajowych dofinansować wybrane działania pozwalające realizować istotne elementy polityki krajowej, jeżeli są one zgodne z przepisami unijnymi. Polska co roku przedkłada do Komisji Europejskiej taki program wsparcia realizowany ze środków krajowych celem uzyskania akceptacji dla sposobu wspierania określonych kierunków produkcji oraz maksymalnych kwot wsparcia w poszczególnych sektorach. Od 2007 r. w Nowych Państwach Członkowskich obowiązują w zakresie płatności powiązanych z produkcją (wypłacanych z budżetu krajowego) podobne zasady jak w całej Unii, czyli płatności nie powinny być powiązane z produkcją rolniczą. Dla takich sektorów wsparcia jak płatności zwierzęce czy płatności do zbóż stosowane są dopłaty nie powiązane z produkcją rolniczą. Dla sektora tytoniu, chmielu i skrobi zastosowano wsparcie częściowo powiązane z produkcją.

Od 2008 r. rozpoczyna się dyskusja w ramach państw członkowskich Unii oraz Komisji Europejskiej na temat dalszych kierunków zmian w płatnościach bezpośrednich, na bazie dotychczasowych doświadczeń i oceny efektów reformy z 2003 r. Polska będzie w tych dyskusjach aktywnie uczestniczyć, przedstawiając nasze stanowisko w sprawie dalszego finansowania wsparcia rolnictwa wspólnotowego.