Pielęgnacja gleby i zwalczanie chwastów w sadach

Szkodliwość chwastów w przypadku drzew pestkowych to przede wszystkim konkurencja w dostępie do wody, substancji pokarmowych i światła (w wypadku młodych drzew). Mają jednoczesne oddziaływanie allelopatyczne*, sprzyjają rozwojowi gryzoni, mogą też w niektórych latach stymulować przemarznięcia kwiatów na drzewach. Nadmierny rozwój chwastów zawsze prowadzi do osłabienia wzrostu drzew i osłabienia ich plonowania.

Termin
Do zwalczania chwastów należy przystąpić jeszcze przed założeniem sadu. Na polu trzeba ocenić zasięg i liczebność występowania chwastów wieloletnich. Skuteczny walka powinna być przeprowadzona przy użyciu odpowiednich metod agrotechnicznych (głęboka orka, kilkakrotna uprawa z wykorzystaniem bron typu "chwastownik") oraz chemicznych środków chwastobójczych. Metodą polecaną, skuteczną, ale przede wszystkim w miarę szybką jest stosowanie herbicydów o działaniu układowym. Niszczenie chwastów trwałych jest dużo łatwiejsze na ugorze niż w nowo założonym sadzie. Wówczas drzewa pestkowe są podatne na uszkodzenia powodowane przez środki chwastobójcze. Zarówno w prowadzeniu sadów metodą tradycyjną jak też integrowaną, polecane są herbicydy zawierające glifosat (Roundup 360 SL, Avans 330 SL, Perzocyd 280 SL). Do zwalczania dwuliściennych chwastów trwałych (powój polny, mniszek pospolity, ostrożeń polny) służą mieszaniny glifostu z herbicydami zawierającymi MCPA (Chwastox extra 300 SL), 2,4-D (Aminopielik Standard 600 SL). Chwasty zaliczane do najbardziej uciążliwych, jak chrzan, szczawie, rzepicha leśna, jeżyna popielica, najlepiej zwalczać preparatem Storane 250 EC.

Wszystkie proponowane środki są preparatami dolistnymi. Powinny być użyte w okresie wegetacji chwastów, gdy rośliny mają 10-15 cm wysokości. Wówczas występuje odpowiednia powierzchnia liści, przez którą są pobierane. Optymalna temperatura zastosowania, to powyżej 10°C. Takie warunki występują zazwyczaj od połowy maja do końca października. W przypadku herbicydów zawierających glifosat możliwe jest ich użycie do zwalczania zimotrwałych gatunków chwastów, jak mniszek. Zabieg można wykonać późno, w listopadzie, a przy sprzyjających warunkach - w pierwszych dniach grudnia. O ile w okresie pełni wegetacji uprawa gleby powinna być wykonana około 3 tygodni po zastosowaniu środków, o tyle przy jesiennym stosowaniu glifosatu uprawę gleby należy odłożyć do wiosny. Działanie herbicydów w warunkach późno jesiennych, przy niskiej temperaturze, będzie powolne.

Uprawy tradycyjne i IPO
W wielu wypadkach różnica między tradycyjną a Integrowaną Produkcją Owoców (IPO) nie jest zbyt wyraźna. Od wielu lat w zaleceniach skierniewickich naukowców wykorzystywane są elementy integrowanej produkcji owoców. Najczęściej różnice wynikają z rozwiązań formalno-prawnych. W ramach IPO nie stosuje się herbicydów o dużej uciążliwości dla środowiska naturalnego. Do takich herbicydów zaliczane są środki doglebowe, których rozkład trwa dłużej niż 3 miesiące oraz niektóre dolistne (przede wszystkim zaliczane do grupy fenoksykwasów - MCPA czy 2,4-D).

Dozowanie
Aplikację herbicydów należy ograniczyć wyłącznie do tzw. pasa herbicydowego, czyli pod koronami drzew. Nie zaleca się stosowania herbicydów na całej powierzchni sadów. W przypadku międzyrzędzi w młodych sadach, najczęściej do 3 roku po posadzeniu, najlepszym rozwiązaniem jest ugór czy czarny ugór. Natomiast w starszych sadach jest to albo murawa, albo naturalne zadarnienie. Jeżeli chodzi o skład gatunkowy traw, to najlepsze są te o słabym wzroście, jak kostrzewa czerwona czy wiechlina łąkowa. W przypadku naturalnego zadarnienia chwasty o bujnym wzroście likwidowane są przy użyciu herbicydów, a te o słabym należy zostawiać i kosić równie często jak murawę. Niestety murawa nie zawsze się sprawdza, zwłaszcza w warunkach o małych ilościach opadów atmosferycznych czy na suchych terenach.

Pasy herbicydowe
W przypadku pasów herbicydowych szerokość powinna być jak najmniejsza. Środki chemiczne powinno stosować się tam, gdzie nie można wprowadzić np. koszenia czy uprawy mechanicznej. W młodych sadach jest to 50-60 cm, a w starszych - do 2 m. Należy przestrzegać zalecenia, aby sumaryczna powierzchnia pasów herbicydowych nie przekraczała 1/2 powierzchni całego sadu.

Ściółki organiczne
W ramach IPO do zwalczania chwastów stosowane są różne metody. Przede wszystkim ściółki organiczne. Jednak i one mają swoje słabe strony. Słoma może przyciągać do sadu gryzonie, a zastosowanie trocin obliguje do silniejszego nawożenia azotowego. Natomiast ściółki nieorganiczne są kosztowne i wypełniają swoją funkcję stosunkowo krótko (czarna folia: sezon lub dwa, włókniny nieco dłużej). Pozostaje też problem utylizacji zużytych ściółek. W IPO konieczne jest zadbanie o zbiór zużytych materiałów, odstawianie ich do wyznaczonych punktów, aby mogły ulec powtórnej przeróbce lub utylizacji w nieszkodliwy sposób dla środowiska. Nie ma mowy, aby tego rodzaju zużyte materiały były palone. Zastosowanie czarnej folii wiąże się niejednokrotnie z jej wymianą w każdym sezonie. Pod wpływem rozdrabniaczy gałęzi, chodzenia, pracy kosiarek ściółka jest niszczona. Istnieje też możliwość przerastania przez ściółki takich gatunków chwastów, jak perz właściwy czy rzepicha leśna. A gatunki chwastów wieloletnich przerastają również przez wszystkie ściółki organiczne, zarówno przez trociny, torfy, jak też korę drzewa.

Glifosat
Herbicydy dopuszczone do stosowania w IPO to środki zawierające glifosat. Zalecane są 2-4 zabiegi w ciągu sezonu. Pierwszy z reguły na przełomie kwietnia i maja, następny w czerwcu lub, w przypadku wcześniej zbieranych owoców - w lipcu, po zbiorze owoców. Ostatni zabieg, który jest coraz częściej rutynowo stosowany, to zabieg późnojesienny - w końcu października, listopadzie, aż do pierwszych dni grudnia.

Dla sadów zarejestrowanych jest ponad 20 herbicydów zawierających glifosat. Najbardziej znany jest Roundup 360 SL. Istnieje szereg jego odpowiedników, które są jego dokładnymi replikami. Inne formulacje substancji aktywnej w preparatach to: glifosat w postaci soli aminowej (Perzocyd 280 SL ), sól monoizopropyloaminowa (Roundup Ultra 360 SL). Są to formulacje polecane przede wszystkim do jesiennego stosowania. Działają nieco wolniej niż Roundup 360 SL, ale dzięki wolniejszemu pobieraniu i temu, że nie uszkadzają liści, są sprawnie przemieszczane do podziemnych, wieloletnich fragmentów roślin.

Sól amonową zawierają takie formulacje, jak Roundup Max 680 SG, Avans Premium 360 SE. Są to preparaty o obniżonej toksyczności dla środowiska naturalnego. Polecane są zwłaszcza do integrowanej produkcji owoców. Mają szybsze działanie niż formulacje standardowe oraz wyższą skuteczność zwalczania dwuliściennych chwastów trwałych.
Na rynku ciągle obecna jest stara formulacja Avansu, która zawiera sól trimetylosulfoniową. Toksyczność tego preparatu dla środowiska jest trochę wyższa, ale ciągle spełnia on wymogi IPO.

Inne preparaty
Z powodu zaniechania przez sadowników rotacji w sadach z uprawą tradycyjną ciągle użyteczne są też inne herbicydy. Są to preparaty zawierające MCPA (Chwastox extra 300 SL, Chwastox 750 SL, Dicoherb 750 SL), polecane przy kłopotach ze skrzypem polnym; Starane 250 EC do zwalczania wierzbownicy, rzepichy, szczawiu. Do zwalczania dwuliściennych chwastów trwałych używany jest Sadofosat 350 SL, a selektywny preparat Lontrel 300 SL - do rdestów, rumianu i ostrożenia.

Również mogą być używane preparaty doglebowe - Chwazotox do 2007 roku, tam gdzie dominuje perz, a Casoron miejscowo (ze względu na jego wysoką cenę).

Usprawnienia
Zalecenia usprawniające działanie preparatów glifosatowych to przede wszystkim częstsze zabiegi niższymi dawkami we wcześniejszych stadiach rozwojowych chwastów. Jeżeli występują przede wszystkim chwasty jednoroczne, to do preparatu można dodawać siarczanu amonowego. Jest to sposób na obniżenie dawki nawozu i oczywiście na obniżenie kosztów.
W sadach nowo założonych oraz z nisko położonymi gałęziami (np. starsze sady z wiśniami odmiany Łutówka) preparatem zalecanym nie jest glifosat tylko Basta. Jest to środek o działaniu kontaktowym, bezpieczniejszy dla drzew niż glifosat, jeśli dostanie się na liście i niezdrewniałe pędy.

Technika
Istotnym elementem prawidłowego użycia jest odpowiednia technika. Specjalistyczne belki herbicydowe są najczęściej obudowane osłonami z blachy ocynkowanej. Taka belka z ruchomą, odginaną sekcją, odchyla się po najechaniu na pień drzewa. Innym rozwiązaniem jest zastosowanie aplikatora czy też mazaczy szczotkowych. Herbicyd jest wówczas stosowany przy niskich objętościach cieczy roboczej. Skuteczność takiego urządzenia jest niższa niż w opryskiwaczach, ale jest to typ bezpieczniejszy.

Warto też wymienić rozpylacze rotacyjne czy też atomizatory. Umożliwiają one sprawne zwalczanie chwastów przy obniżonych dawkach glifosatu, wynoszących 1,5-2 l/ha i w dodatku przy niskich objętościach cieczy roboczej.

Kompensacja
Kompensacja chwastów to zjawisko związane z tym, że jedne gatunki są łatwo eliminowane, a pozostają te zwalczane ciężko. Do słabo zwalczanych gatunków należą przede wszystkim chwasty wieloletnie, jak skrzyp polny, mniszek, wierzbownica gruczołowata i górska. Również są to niektóre chwasty jednoroczne, jak jasnota czy bodziszek.

Coraz więcej występuje w sadach chwastów o długim okresie wschodu. Pojawiają się one od wczesnej wiosny do bardzo późnej jesieni. Są to takie gatunki, jak gwiazdnica, rdest czy piołun.

Dużą grupę stanowią chwasty jednoroczne, zaliczane do grupy gatunków ciepłolubnych. Kiełkują w okresie, gdy są długie przerwy między zabiegami w sadach. Może to być: ślaz, bodziszek drobny, pokrzywa żegawka, gwiazdnica pospolita.

Zabieg późnojesienny
Warto wspomnieć o późnojesiennym zabiegu glifosatem, wykonywanym od końca października do końca listopada. Pozwala on na skuteczne zwalczanie tych chwastów, które mają zimotrwałe rozety, jak mniszek czy wierzbownica. Zalety tego zabiegu to powolne działanie herbicydu. Zamieranie chwastów kończy się najczęściej na przedwiośniu i do sezonu wegetacyjnego sad pozostaje bez konkurencji chwastów.

Warunkiem skutecznego działania glifosatu jest temperatura powyżej 0°C podczas aplikacji. Natomiast przymrozki do -4°C, nawet kilka godzin przed zastosowaniem glifosatu, nie obniżają jego skuteczności. Nie należy zwlekać z tym zabiegiem. Późną jesienią chwasty są pokryte liśćmi i obfitą rosą, a to zmniejsza skuteczność zabiegu.

Dopóki na drzewach są liście należy zachowywać pełną ostrożność. Nawet przy opryskiwaniu późną jesienią glifosat jest pobierany przez liście. Odsyłany do korzeni - będzie powodował uszkodzenia drzew w następnym sezonie.

Herbicydy w IPO
Ze względu na wrażliwość drzew pestkowych na glifosat w IPO dopuszczono możliwość użycia oprócz Basty również innych herbicydów dolistnych. Są to graminicydy powschodowe, takie jak: Agil 100 EC, Fusilade Forte 150 EC i Targa Super 5 EC. To środki selektywne do zwalczania perzu właściwego, traw jednorocznych. Tolerowane jest też (choć nie zalecane) użycie w młodych sadach pestkowych niektórych środków doglebowych, jak Devrinol 450 SC (3-4 l/ha) i Goal 240 EC (2-4 l/ha). Devrinol tam, gdzie dominują trawy, a Goal tam, gdzie chwasty dwuliścienne. Także dwuskładnikowy preparat Folar 525 SC może być w tych sadach użyty.

Allelopatia to wzajemne oddziaływanie na siebie różnych gatunków roślin (rosnących razem lub uprawianych jedne po drugich) za pośrednictwem fizjologicznie czynnych substancji: kolin, fitoncydów, marasmin, antybiotyków. Substancje te, wydzielane przez żywy organizm roślinny lub uwalniane podczas rozkładu jego resztek, hamują lub pobudzają wzrost i kiełkowanie określonych roślin.

Przykładem allelopatii dodatniej jest korzystny wpływ (przy odpowiedniej domieszce) jaskra ostrego na rozwój traw, kąkola polnego - na rozwój pszenicy, łubinu - na ziemniaki.

Allelopatia ujemna to szkodliwe oddziaływanie jednego gatunku na drugi, np. bylica piołun wydziela do roztworów wodnych gleby absyntynę - alkaloid, który działa szkodliwie na liczne gatunki roślin i ogranicza ich występowanie. Zjawisko allelopatii ujemnej na polach uprawnych jest przyczyną zmęczenia gleby w wadliwych płodozmianach i monokulturach.

Na podstawie referatu dr. Jerzego Liska z ISK, wygłoszonego na konferencji "Nowości w technologii produkcji śliw, wiśni i czereśni" w Skierniewicach w dniu 27 kwietnia.