Wapnowanie gleb w gospodarstwach ekologicznych

Zakwaszenie gleb jest jednym z głównych problemów polskiego rolnictwa. W skali kraju mamy ponad 50% powierzchni użytków rolnych wymagających wapnowania. Wynika to głównie z przyczyn naturalnych. Większość naszych gleb została wytworzona ze skał pozbawionych węglanu wapnia. Dominują gleby lekkie, podatne na wymywanie wapnia i magnezu przez wody opadowe. Do zakwaszenia gleb przyczynia się także stosownie  nawozów mineralnych.
Odczyn gleby decyduje o rozpuszczalności składników pokarmowych  i ich pobieraniu przez rośliny. W środowisku kwaśnym składniki pokarmowe  przechodzą w formy trudno- lub niedostępne dla roślin.
Uregulowany odczyn gleby ma szczególne znaczenie w gospodarstwach ekologicznych, gdzie głównym źródłem składników pokarmowych dla roślin są zasoby glebowe, a tylko w szczególnych przypadkach dopuszcza się stosownie nawozów mineralnych pochodzenia naturalnego o powolnym działaniu (kainit, kizeryt, mączka fosforytowa). Na glebach kwaśnych pobieranie składników pokarmowych z gleby jest utrudnione, czego skutkiem jest oczywiście  słabsze plonowanie roślin.
W rolnictwie ekologicznym nadrzędnym celem jest dobra jakość uzyskiwanych plonów. Również w tym aspekcie odczyn gleby odgrywa ważną rolę. W środowisku kwaśnym zwiększa się rozpuszczalność metali ciężkich, co prowadzi do ich nadmiernego pobierania i akumulacji w produktach roślinnych. Objawy toksyczności  glinu na liściu jęczmienia rosnącego na  glebie o pH 4.2 widoczne są na rysunku (liść dolny).

    Podstawowym warunkiem uzyskiwania wysokich  plonów o dobrej jakości jest zatem  uregulowany odczyn gleby. Potrzeby wapnowania gleb ocenia się na podstawie wskaźnika  pH. Jego wartość dla prawidłowego wzrostu i plonowania roślin nie powinna być niższa niż 5.6 (dolna granica odczynu lekko kwaśnego). Gleby o niższym pH powinny być wapnowane.
    W gospodarstwach ekologicznych do odkwaszania gleb można stosować wyłącznie wapno węglanowe. Wynika to z obowiązującej w rolnictwie ekologicznym zasady  zachowania równowagi chemicznej i biologicznej w glebie, a więc wykluczającej stosowanie jakichkolwiek środków i substancji o szybkim, gwałtownym działaniu.
    Wapno węglanowe działa wolniej od wapna tlenkowego. Pełnego efektu odkwaszającego w przypadku wapna węglanowego można oczekiwać w trzecim roku po zastosowaniu. Rozpoczynając proces  przestawiania gospodarstwa na produkcję ekologiczną warto wykonać badanie gleby i jeśli jest taka potrzeba jak najszybciej przeprowadzić zabieg wapnowania. W  momencie uzyskania certyfikatu ekologicznego (po dwuletnim okresie przestawiania) gleba powinna być  odkwaszona. Badania odczynu można wykonać w okręgowej stacji chemiczno-rolniczej lub innym laboratorium.
Dawki wapna nawozowego w rolnictwie ekologicznym nie powinny przekraczać 2 t CaO na glebach lżejszych i 3 t CaO na 1 ha na glebach cięższych.
W certyfikowanych gospodarstwach można stosować wyłącznie nawozy i środki poprawiające właściwości gleby zakwalifikowane do stosowania w rolnictwie ekologicznym. Wykaz nawozów dopuszczonych do stosowania w gospodarstwach ekologicznych można znaleźć na stronie internetowej IUNG – PIB w Puławach .
W tabeli podano dawki wapna w gospodarstwach ekologicznych w zależności od odczynu i kategorii agronomicznej gleby. Należy oczekiwać, że po ich zastosowaniu odczyn gleby wzrośnie do wymaganego poziomu pH 5.6.
Zalecane dawki wapna w gospodarstwach ekologicznych


 
Wapnowanie najlepiej wykonać jak najwcześniej po zbiorze przedplonu, tak aby wapno było możliwie najdokładniej wymieszane z glebą w trakcie zabiegów uprawy roli.
W rolnictwie ekologicznym nie stosuje się mineralnych nawozów azotowych,  które wykazują działanie zakwaszające, dlatego przypuszczalnie że proces zakwaszania gleb w tego rodzaju gospodarstwach jest powolniejszy niż w gospodarstwach konwencjonalnych. Nie może być jednak całkowicie wyeliminowany ze względu na zachodzące stale procesy wymywania wapnia i magnezu przez wody opadowe. Dlatego potrzebna jest systematyczna (co 4-5 lat) kontrola odczynu gleby. W przypadku obniżenia poziomu pH zabieg wapnowania powinien być powtórzony.