Smartfony w szkołach: Instytut Spraw Obywatelskich zabiera głos w konsultacjach projektów ustaw

Instytut Spraw Obywatelskich włączył się w konsultacje dwóch projektów ustaw,
które mogą istotnie wpłynąć na przyszłość polskiej edukacji, nawyki cyfrowe
uczniów oraz standardy życia szkolnego. Zachęca uczniów, rodziców i nauczycieli
do aktywnego udziału w procesie legislacyjnym.

Jeden z projektów, złożony pod koniec czerwca br. roku przez grupę posłów Klubu
Parlamentarnego Polska 2050 – Trzecia Droga, dotyczy wprowadzenia zmian w ustawie
„Prawo oświatowe” i wdrożenia zakazu używania smartfonów w szkołach
podstawowych. Drugi, przygotowany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej (MEN),
zakłada stworzenie jednolitej dla całego kraju ustawy o prawach i obowiązkach ucznia
oraz o Rzeczniku Praw Uczniowskich.

W ramach zakończonych 27 lipca br. konsultacji poselskiego projektu nowelizacji ustawy
„Prawo oświatowe”, Instytut zgłosił trzy główne postulaty. Przede wszystkim apelujemy
o wprowadzenie całkowitego zakazu nie tylko używania, ale i wnoszenia do szkół
podstawowych telefonów komórkowych oraz innych urządzeń elektronicznych,
umożliwiających porozumiewanie się na odległość. Smartfony uzależniają jak alkohol,
papierosy i kokaina. Jeżeli zakazujemy dzieciom wnoszenia do szkoły alkoholu, papierosów
i kokainy, to również wprowadźmy zakaz wnoszenia smartfonów – powiedział prezes
Instytutu, Rafał Górski. Dla poparcia swojego stanowiska, powołał się na dorobek
światowej klasy ekspertów, m.in. prof. Manfreda Spitzera i dr Catherine L’Ecuyer,
zajmujących się kwestiami wpływu mediów cyfrowych na rozwój mózgów i zdolności
poznawczych młodych ludzi.

W lipcu 2025 roku, w rozmowie z Tygodnikiem Spraw Obywatelskich, prof. Spitzer
stwierdził wprost: Smartfony wpływają również negatywnie na proces uczenia i powodują
choroby psychiczne takie, jak zaburzenia koncentracji, zaburzenia lękowe i depresję. Z tych
względów rozsądne byłoby trzymanie smartfonów z dala od dzieci i młodzieży,
tj. zezwalanie na korzystanie z nich dopiero od szesnastego roku życia (…).

Z kolei dr L’Ecuyer, w wywiadzie udzielonym Tygodnikowi w 2024 roku, powiedziała:
Jestem przekonana, że za około pięć lat sprzedaż urządzeń takich jak smartfony osobom
poniżej osiemnastego roku życia będzie nielegalna. Uważam, że dzieci i nastolatki nie są
przygotowane do korzystania z urządzeń, które zaprojektowano tak, aby uzależniały.

Drugim postulatem zgłoszonym przez Instytut jest utworzenie Cyfrowego Funduszu
Korkowego wzorowanego na Funduszu Korkowym (zwany też kapslowym). Fundusz
Korkowy to wyodrębnione w gminnym budżecie środki, pozyskiwane od
przedsiębiorców sprzedających alkohol. Przepisy nakazują samorządom w całości
wydawać je na przeciwdziałanie problemom wynikającym z uzależnień od alkoholu
i narkotyków, łagodzenie ich następstw oraz zapobieganie obu zjawiskom. Z danych
Ministerstwa Rozwoju wynika, że w 2020 roku Fundusz Korkowy w skali kraju wyniósł
około 880 mln złotych. Cyfrowy Fundusz Korkowy powinien stanowić wyodrębnione
w budżecie państwa środki, pozyskiwane od wielkiego biznesu, który najwięcej
zyskuje na uzależnianiu dzieci i młodzieży od ekranów. Mamy tutaj na myśli np.
korporacje technologiczne: Tik Tok, Meta (Facebook, Instagram), Google (YouTube);
producentów smartfonów, jak np.: Apple, Samsung, Xiaomi; firmy telekomunikacyjne:
Play, Orange, Plus, T-Mobile. Pieniądze pochodzące z Cyfrowego Funduszu Korkowego
powinny być w całości przeznaczane m.in. na programy przeciwdziałające cyfrowym
uzależnieniom, kampanie społeczne promujące higienę cyfrową oraz na edukację
technologiczną. Szeroko rozumiany biznes technologiczny musi w końcu wziąć czynną
odpowiedzialność za towary i usługi, z których czerpie ogromne zyski, wprowadzając je
na rynek. A poprzez uporczywe i agresywne kampanie marketingowe wymusza ich
kupowanie i użytkowanie.

Po trzecie, Instytut domaga się obowiązkowej edukacji technologicznej w szkołach,
ukierunkowanej na odpowiedzialne korzystanie z technologii przez dzieci i młodzież.
Dziś, w czasach, kiedy technologia wywraca do góry nogami nasze życie, powinniśmy uczyć
dzieci i młodzież, jak mocno technologia wpływa na nas samych i na społeczeństwo w ogóle
– podkreślił Górski. Przywołał też słowa prof. Neila Postmana, który w książce „W stronę
XVIII stulecia” już w 1999 roku pisał: jeśli chcemy uczynić edukację technologiczną częścią
programu kształcenia, celem takiego kroku winno być nauczanie młodych, jak używać
technologii, w przeciwieństwie do bycia używanym przez technologię.
Jednocześnie Instytut planuje zgłosić uwagi w trwających konsultacjach projektu
ustawy o prawach i obowiązkach ucznia, przygotowanego przez MEN. Projekt
zakłada m.in. uregulowanie statusu uczniow pełnoletnich, wzmocnienie roli rad szkoł
i stworzenie sieci Rzecznikow Praw Uczniowskich. Przewiduje tez, ze uczniowie będą
zobowiązani do przestrzegania zasad korzystania z telefonow i urządzen elektronicznych,
okreslonych w statucie szkoły. Kazda placowka, tak jak dotychczas, będzie mogła
samodzielnie ustalac własne regulacje. Instytut postuluje w tym kontekscie włączenie do
ustawy zapisu o ogólnopolskim zakazie wnoszenia smartfonów do szkół
podstawowych i używania telefonów na terenie szkół.

Konsultacje społeczne projektu ustawy o prawach i obowiązkach ucznia zgłoszonego
przez MEN potrwają do 7 sierpnia 2025 roku. Z treścią projektu ustawy można zapoznać
się pod linkiem TUTAJ.
Uwagi należy przesyłać na adres: konsultacje.dk@men.gov.pl.
***
Instytut Spraw Obywatelskich jest organizacją społeczną niezależną od partii
politycznych i korporacji. Od 2004 r. walczy o dobro wspólne m.in bezpieczną żywność,
czyste powietrze, prawa pracownicze, zrównoważony transport. Jego misją jest
rozwijanie, kształtowanie i promowanie postaw obywatelskich. Wprowadza zmiany
społeczne dzięki łączeniu działań eksperckich (think tank) z oddolną mobilizacją
obywatelską (action tank) i patrzeniem władzy na ręce (watchdog). Wydaje Tygodnik
Spraw Obywatelskich. Od 2020 roku, w ramach kampanii obywatelskiej „Ratuj dzieci!”,
Instytut wielokrotnie apelował do ministrów edukacji o wprowadzenie zakazu używania
smartfonów w szkołach, opowiadając się za centralną, rządową regulacją, a nie
pozostawieniem dtawieniem decyzji w gestii poszczególnych placówek.

oprac, e-mk, ppr.pl na podst źródło: Instytutu Spraw Obywatelskich