Poprawa bezpieczeństwa zapłaty przez informacje

Liczne luki w przepisach prawa oraz brak etosu uczciwości sprawiają, że w obrocie gospodarczym wyłudzenia i oszustwa sięgają milionów złotych miesięcznie, a do sądów trafia kilkadziesiąt tysięcy pozwów. Pogarsza to funkcjonowanie i tak już niesprawnego wymiaru sprawiedliwości oraz przynosi ogromne straty gospodarcze, naruszając płynność finansową rzetelnych uczestników obrotu gospodarczego i nierzadko prowadząc do ich upadłości. To z kolei powoduje zmniejszenie zasilania finansów publicznych i przenosi się na sferą społeczną życia, generując rozmaite patologie z zakresu psychologii społecznej. Taki krąg skutków negatywnych można by jeszcze długo rozszerzać. Dobrze więc, że rząd podjął próbę naprawy sytuacji poprzez stworzenie prawnej możliwości względnie łatwego i taniego weryfikowania wiarygodności płatniczej kontrahenta przed zawarciem umowy. 

W Dzienniku Ustaw nr 50, pod poz. 424 opublikowano ustawę z dnia 14 lutego 2003 roku o udostępnianiu informacji gospodarczych; postanowienia ustawy weszły w życie w kwietniu. Najpierw, oczywiście, zdelegalizowano internetowe "czarne listy dłużników". Natomiast zorganizowanie, wyposażenie w środki i informacje oraz uruchomienie, dopuszczonych przepisami ustawy Biur Informacji Gospodarczej musi potrwać. O skali przedsięwzięcia może świadczyć to, że koszty uruchomienia jednego biura szacuje się na kilkanaście milionów złotych. W Unii Europejskiej koszt zasięgnięcia tego typu standardowej informacji wynosi około 1€. 

Realne szanse na uruchomienie Biura mają organizacje już funkcjonujące w dziedzinie obrotu wierzytelnościami (nie da się sprzedawać wierzytelności bez udostępniania podstawowych informacji o dłużniku) lub z innego tytułu posiadające rozległe informacje o regulowaniu zobowiązań, jak na przykład operatorzy telefonii, dostawcy energii, banki. Biur nie może być zbyt wiele ze względu na ograniczoną pojemność rynku, a dodatkowo – przy otwarciu nowego rynku ogromną przewagę daje wyprzedzenie konkurentów zgodnie z marketingową zasadą "bądź pierwszym", co pozwala mieć nadzieję, że informacje o nierzetelnych dłużnikach wkrótce będą dostępne, z pewnością jeszcze w tym roku. Prasa donosiła o paru inicjatywach, w tym również o zainteresowaniu tym rynkiem podmiotów zagranicznych.  

Krajowy Rejestr Dłużników, prowadzony przez wrocławską firmę uczestnicząca w obrocie wierzytelnościami, na przełomie 2002/2003 zbadał 7,5 tys. przedsiębiorstw z Legnicy, Poznania, Katowic, Krakowa. Z badań wynika, że około 85% firm ma stałe problemy z dłużnikami, średnia wysokość zadłużenia wynosi blisko 3,5 tys. zł, a ponad 90% badanych zgłasza zapotrzebowanie na rozwiązanie systemowe pozwalające weryfikować kontrahentów; w skali kraju liczbę firm zainteresowanych płatnymi usługami Biur oszacowano na 300 tys. Przepisy wymagają aby biuro było prowadzone w formie spółki akcyjnej o kapitale co najmniej 4 miliony złotych i może zajmować się wyłącznie przyjmowaniem, przechowywaniem i udostępnianiem informacji gospodarczych, co może czynić za zgodą ministra gospodarki, według zatwierdzonego przez ministra regulaminu. Regulamin określa szczegółowe zasady zarządzania danymi – przekazywania informacji do biura, ich zabezpieczania, aktualizowania, usuwania i prowadzenia rejestru zapytań; jest ogłoszony w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. Akcje spółki muszą być imienne, nie mogą być zamienione na akcje na okaziciela, w ramach kwoty 4 milionów mogą być przejmowane wyłącznie za gotówkę i powinny być opłacone w całości przed zarejestrowaniem biura. Wyrazy "biuro informacji gospodarczej" mogą być używane w znaczeniu lub reklamie tylko tych przedsiębiorców, którzy wykonują działalność gospodarczą uregulowaną przepisami ustawy.

Pojęcie informacji gospodarczej w języku ustawy obejmuje dane dotyczące:

• podmiotu będącego osobą prawną lub jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej (oznaczenie, siedziba i adres, numer rejestrowy, NIP, REGON, imiona i nazwiska osób uprawnionych do reprezentowania podmiotu, główny przedmiot działalności gospodarczej),
• osoby fizycznej będącej przedsiębiorcą (dane w podobnym, jak wyżej, zakresie),
• osoby fizycznej w roli konsumenta, członka wspólnoty mieszkaniowej lub członka spółdzielni mieszkaniowej posiadającego prawo do lokalu (imiona i nazwisko, obywatelstwo, adres i miejsce zamieszkana, PESEL, seria i numer dokumentu potwierdzającego tożsamość, data urodzenia),
• zobowiązania pieniężnego (tytuł prawny, kwota i waluta zobowiązania, kwota zaległości, termin jej powstania, stan postępowań dotyczących zobowiązania – w tym informacja o orzeczeniach sądowych, informacja o kwestionowaniu przez dłużnika istnienia całości lub części zobowiązania, data wysłania wezwania do zapłaty zawierającego ostrzeżenie o zamiarze przekazania danych do biura – z podaniem firmy i adresu siedziby tego biura, inne informacje – np. dotyczące zabiegów dłużnika o sprostowane danych),  
• posłużenia się podrobionym lub cudzym dokumentem (nazwa, seria, numer, data wystawienia dokumentu, kogo dokument dotyczy, okoliczności posłużenia się dokumentem, kto stwierdził że dokument jest podrobiony lub cudzy). 

Zabezpieczenia informacji powinno spełniać wymogi określone przepisami o ochronie danych osobowych. Do biura, w celu ujawnienia, może przekazywać informacje gospodarcze przedsiębiorca, który zawarł z biurem pisemną umowę o ich udostępnianie. O zobowiązaniach konsumentów mogą do biura przekazywać informacje wyłącznie następujący przedsiębiorcy: 

1. banki;
2. oddziały banków zagranicznych;
3. zakłady ubezpieczeń;
4. pośrednicy ubezpieczeniowi;
5. główne oddziały zagranicznych zakładów ubezpieczeń;
6. spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe;
7. świadczący usługi leasingu;
8. świadczący usługi factoringu lub forfaitingu;
9. operatorzy lub podmioty udostępniające usługi telekomunikacyjne; 
10. świadczący usługi dostawy energii elektrycznej, ciepła, paliw gazowych, wody, odprowadzania nieczystości lub wywozu śmieci;
11. zawierający w imieniu i na rzecz banków umowy kredytu ratalnego lub kredytu odnawialnego połączonego z kartą kredytową (instytucje pośrednictwa kredytowego);
12. wykonujący działalność w zakresie udzielania pożyczek pieniężnych, działający w formie spółek handlowych;
13. wydawcy elektronicznych instrumentów płatniczych;
14. spółdzielnie mieszkaniowe
15. wspólnoty mieszkaniowe;
16. wynajmujący lokale;
17. świadczący przewozy osób w regularnej komunikacji publicznej;
18. domy maklerskie;
19. towarowe domy maklerskie;
20. zagraniczne osoby prawne wykonujące na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej działalność maklerską w formie oddziału;
21. operatorzy telewizji kablowej i satelitarnej.

Zobowiązanie konsumenta, aby informacja o nim mogła być przekazana do biura, musi spełniać łącznie następujące warunki:

• zobowiązanie lub zobowiązania wobec tego przedsiębiorcy powstały z tytułu umowy o kredyt konsumencki lub umowy o przewóz osoby w regularnej komunikacji publicznej;
• łączna kwota zobowiązań wobec danego przedsiębiorcy powinna wynosić co najmniej 200 zł;
•   świadczenie lub świadczenia są wymagalne od co najmniej 60 dni;
•  upłynął co najmniej miesiąc od wysłania przez przedsiębiorcę listem poleconym, na adres do korespondencji wskazany przez konsumenta, a jeżeli konsument nie wskazał takiego adresu –  na adres miejsca zameldowania konsumenta na pobyt stały lub czasowy, wezwania do zapłaty, zawierającego ostrzeżenie o zamiarze przekazania danych do biura, z podaniem firmy i adresu siedziby tego biura.

Przedsiębiorca może przekazać do biura informację o zobowiązaniach innego przedsiębiorcy, kiedy spełnione są łącznie następujące warunki:

1. zobowiązanie lub zobowiązania powstały wobec przedsiębiorcy przekazującego informację gospodarczą z tytułu umowy związanej z wykonywaniem działalności gospodarczej przez obydwu przedsiębiorców;
2. łączna kwota zobowiązań powinna wynosić co najmniej 500 zł;
3. świadczenie lub świadczenia są wymagalne od co najmniej 60 dni;
4. upłynął co najmniej miesiąc od wysłania przez przedsiębiorcę przekazującego dane będącego wierzycielem, listem poleconym, na adres do korespondencji wskazany przez dłużnika, a jeżeli dłużnik nie wskazał takiego adresu – na adres siedziby dłużnika, wezwania do zapłaty, zawierającego ostrzeżenie o zamiarze przekazania danych do biura, z podaniem firmy i adresu siedziby tego biura.

W każdym czasie przedsiębiorca może przekazać do biura informację gospodarczą dotyczącą posłużenia się wobec niego podrobionym lub cudzym dokumentem, a w szczególności dokumentem potwierdzającym tożsamość lub zaświadczeniem o zatrudnieniu bądź zarobkach.

Przedsiębiorca przekazujący informację powinien uprzedzić osobę, której dokumentem tożsamości posłużono się, o zamiarze przekazania informacji gospodarczych o tym dokumencie do biura, z podaniem firmy i adresu siedziby tego biura. W tym przypadku ustawodawca nie określił wymaganego terminu, jaki powinien oddzielać wysłanie ostrzeżenia od przekazania informacji do biura. Takie rozwiązanie leży poniekąd w interesie właściciela dokumentu – może uchronić go przed zamieszaniem w kolejne sprawy przez osobę nieprawnie posługującą się cudzym dokumentem.

Biuro nie przyjmuje informacji przekazanych niezgodnie z przepisami ustawy lub przekraczających zakres ustalony jej przepisami. Przechowywane informacje aktualizuje lub usuwa w ciągu 7 dni od otrzymania stosownej wiadomości od przedsiębiorcy, który je przekazał.

Z własnej inicjatywy usuwa informacje:

• otrzymane od przedsiębiorcy, z którym stosowna umowa wygasła;
• otrzymane od przedsiębiorcy, którego potem wykreślono z właściwego rejestru;
• jeżeli dotyczą posłużenia się podrobionym lub cudzym dokumentem – po upływie 10 lat od końca roku, w którym informację otrzymano;
• po upływie 3 lat od ostatniej aktualizacji, jednak nie później niż po upływie 10 lat od ich otrzymania;
• na podstawie uzasadnionej informacji o niezaistnieniu zobowiązania;
• na podstawie uzasadnionej informacji o wygaśnięciu lub odroczeniu wykonania zobowiązania, jeżeli dane dotyczą konsumenta;
• przed zaprzestaniem wykonywania działalności gospodarczej, po uprzednim poinformowaniu przedsiębiorców związanych z biurem umową.

Przedsiębiorca mający zawartą umowę z biurem może wystąpić do biura z wnioskiem o ujawnienie informacji o konsumencie, jeżeli posiada upoważnienie tego konsumenta, w terminie 30 dni od udzielenia tego upoważnienia. Biuro może w takim przypadku ujawnić też informacje o zadłużeniu powstałym w związku z wykonywaną przez konsumenta działalnością gospodarczą.

Prowadzenie działalności biura bez zatwierdzenia regulaminu lub nieupoważnione posługiwanie się określeniem "biuro informacji gospodarczej" w oznaczeniu firmy lub reklamie jest zagrożone grzywną do 5 milionów złotych lub karą pozbawienia wolności do lat 3 lub obiema karami łącznie.

Przedsiębiorcy przekazującemu do biura nieprawdziwe informacje lub nie żądającemu w terminie 14 dni ich usunięcia w przypadku dezaktualizacji lub w przypadku wystąpienia o ujawnienie informacji o konsumencie bez posiadanego upoważnienia grozi grzywna do 30 tys. zł, podobnie jeżeli likwidując działalność nie wystąpi do biura o rozwiązanie umowy.