Fakty i mity. Jaka jest cała prawda o mleku?

Złe nawyki żywieniowe sprawiają, że dieta polskich dzieci nie zaspokaja zapotrzebowania na wapń. Osteoporoza nie jest tylko problemem ludzi starszych - istnieje również osteoporoza dziecięco-młodzieżowa. Alergia na mleko to problem głównie niemowląt i najmłodszych dzieci w wieku 2-3 lat. Mleko krowie dopuszcza się w diecie dziecka w 1 roku życia. To tylko niektóre z ważniejszych tez, jakie padły na debacie „Fakty i mity – cała prawda o mleku”, która odbyła się w Warszawie.

W polskim społeczeństwie zakorzenionych jest wiele mitów na temat mleka i przekonań
o jego szkodliwości. Debata z udziałem mediów miała rozstrzygnąć wątpliwości i niepewność co do mleka, które powinno być obecne w diecie dzieci i młodzieży, o co postulują naukowcy.



Uczestnicząca w debacie prof. Jadwiga Charzewska z Instytutu Żywności i Żywienia podkreśliła, że dzienne zapotrzebowanie na wapń dziecka w wieku 11-15 lat to 1300 mg. Tymczasem badania nad dziennym spożyciem Ca wykazały, że dieta dziewczynek w wieku 11-15 lat dostarcza 678 mg wapnia, a chłopców 850 mg. U 55 % dziewcząt i 40 % chłopców zawartość wapnia w codziennych dietach nie pokrywa nawet 50 % normy zapotrzebowania na wapń.
Natomiast badania dzieci w wieku 9-13 lat, czyli w okresie intensywnego wzrostu, przeprowadzone w z łódzkich szkołach wykazały u prawie połowy dzieci (48%) obniżoną gęstość mineralną kości. Obniżenie gęstości mineralnej kości może doprowadzić do pogłębienia się i utrwalenia niskiej masy kostnej, a w przyszłości do wystąpienia osteoporozy – poinformowała prof. Danuta Chlebna-Sokół z Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Tymczasem osteoporoza nie jest tylko problemem ludzi starszych. -Jako oddzielny problem diagnostyczny i leczniczy istnieje również choroba, jaką jest osteoporoza dziecięco-młodzieżowa – poinformował na debacie doc. Jerzy Konstantynowicz z Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku. Odrębnym, lecz istotnym zagadnieniem medycznym są złamania u dzieci i młodzieży, zwłaszcza złamania powtarzające się (wielokrotne). Z badań Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku opublikowanych razem z badaczami australijskimi, przeprowadzonych w populacji polskiej (Osteoporosis International 2007), wynika, że wśród dzieci i młodzieży na diecie pozbawionej mleka i produktów mlecznych ryzyko złamań było ok. 4-krotnie wyższe w porównaniu z rówieśnikami spożywającymi zwyczajowe ilości mleka i przetworów mlecznych.

Mleko często wiązane jest z alergią na białko mleka krowiego i w związku z tym lekarze zalecają dzieciom dietę bezmleczną. Tymczasem wg statystyk tylko 1% dzieci w wieku szkolnym oraz 0,3% dorosłych ma alergię na białka mleka krowiego – poinformowała prof. Janina Piotrowska – Jastrzębska z Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku. Alergia na mleko to problem głównie niemowląt i najmłodszych dzieci w wieku 2-3 lat.
Opublikowane w 2007 roku badania wielu niezależnych autorów wskazują, iż od 5 r.ż. dzieci, które miały potwierdzoną alergię, w 80-90% nabywają tolerancję na białka mleka.
Warto jednak dodać, że wywiad lekarza, testy skórne oraz z krwi nie są podstawą do diagnozy alergii, a tylko pełne rozpoznanie alergii może być wskazaniem do diety bezmlecznej.
Jak poinformowała prof. Piotrowska – Jastrzębska referencyjnym sposobem rozpoznania alergii jest próba eliminacji i prowokacji wykonana w odpowiedni sposób i przez specjalistę. Testy skórne diagnozują uczulenie, a alergia nie jest uczuleniem Alergia rozwija się u jednego dziecka na 10 uczulonych.


Mleko krowie dopuszcza się w diecie dziecka w 1 r. ż. – powiedział podczas debaty prof. Jerzy Socha z Centrum Zdrowia Dziecka. Poinformował, że w zaleceniach pediatrów opublikowanych przez CZD odnośnie płynów, które należy dostarczać dzieciom, mleko znajduje się na pierwszym miejscu. W dalszej kolejności znajduje się woda, a następnie soki.

Podsumowując debatę warto przytoczyć wypowiedź pani dr Hanny Weker z Instytutu Matki
i Dziecka, która przedstawiła holistyczne spojrzenie na mleko, jako cenne źródło białka
o wysokiej wartości biologicznej, witamin i biopierwiastków oraz produkt o wysokiej gęstości żywieniowej.

Debatę prowadziła prof. Małgorzata Kozłowska-Wojciechowska – Przewodnicząca Rady Promocji Zdrowego Żywienia Człowieka. W debacie uczestniczyli również prof. Janusz Badurski z Polskiej Fundacji Osteoporozy, prof. Wojciech Cichy z Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu oraz dr Irena Białokoz - Kalinowska z UM w Białymstoku.
Debatę zorganizowała Polska Izba Mleka.


Fakty i mity o mleku

Mleko - najdoskonalszy i najbardziej kompletny pokarm, jaki stworzyła natura
(Hipokrates)

Najważniejsze walory mleka, jako pożywienia człowieka :

• mleko krowie jest idealnie dopasowane swoim składem chemicznym do potrzeb żywieniowych dzieci i młodzieży oraz ludzi dorosłych
• jest  bogatym źródłem łatwo przyswajalnego wapnia (1200 mg w litrze)
• jest bogatym źródłem białka (33g w litrze), które przewyższa pod względem wartości biologicznej białko mięsa
• zawiera większość znanych witaminy
• oprócz wapnia zawiera wiele cennych biopierwiastków, jak fosfor, potas, magnez, cynk, selen, kobalt, mangan, jod, fluor
• jest źródłem łatwo przyswajalnego tłuszczu,  który zawiera sprzężone dieny kwasu     linolowego 2,9-11,3 mg/1 g tłuszczu - substancje o silnych własnościach mutagennych,     opóźniające progresję choroby nowotworowej, przeciwdziałające miażdżycy
•      osteoporozie, o silnym działaniu antyoksydacyjnym,
• zawiera cukier mlekowy – laktozę  (46g w litrze) , będącą „szybkim” źródłem energii
•     i czynnikiem ułatwiającym przyswajanie wapnia;
• jako jedyny produkt pochodzenia zwierzęcego wywiera korzystny wpływ na równowagę kwasowo-zasadową krwi
• produkty trawienia kazeiny mogą przenikać do krwi i obniżać stężenie fibrynogenu, jednego z czynników ryzyka choroby niedokrwiennej serca
• wykazuje wysoką gęstość  żywieniową – czyli wysoki stosunek zawartości ważnych dla organizmu składników odżywczych do ilości dostarczonej energii, co oznacza, że nie zawiera tzw. „pustych kalorii” i dzięki temu pozwala zachować szczupłą sylwetkę

Mleko – najpoważniejsze źródło Ca
Mleko to najbogatsze źródło łatwo przyswajalnego wapnia. Jeden litr mleka zaspokaja dzienne zapotrzebowanie młodego organizmu na Ca. Człowiek przyswaja

• z mleka krowiego aż 80% wapnia, dla porównania z mleka sojowego – tylko 13%. Wapń to najważniejszy budulec kości i zębów – znajduje się w nich 99% Ca.
• Wapń magazynowany jest do 30 roku życia, jednak:
• 50% ogólnej masy Ca gromadzone jest do 10 roku życia,
• kolejne 40% do 20 r.ż.,
• a 10% w wieku 20-30 lat.

Wapń pełni w organizmie szereg bardzo ważnych funkcji, z których najważniejsze są :

• budulec kości i zębów (99% całej ilości zawartego w organizmie wapnia)
• regulator czynności nerwów i mięśni (m.in. reguluje bicie serca)
• aktywator niektórych  enzymów
• jeden z czynników  krzepliwości krwi.

Najnowsze, znowelizowane normy żywienia ( Instytut Żywności i Żywienia, 2008)  określają zapotrzebowanie na wapń   rozwijających się organizmów w wieku między
10 a 18 rokiem  życia  na  1250 mg wapnia dziennie.
We wszystkich badaniach prowadzonych w Polsce wykazano, że zawartość wapnia
w dietach dzieci i młodzieży jest zbyt mała i nie pokrywa zapotrzebowania. Z badań prowadzonych przez Instytut Żywności i Żywienia w latach 2005-2006 wynika, że diety młodzieży zawierają średnio zaledwie 678 mg wapnia (dziewczęta ) i 849 mg ( chłopcy). Takie wartości średnie oznaczają, że u 55 % dziewcząt i 40 % chłopców zawartość wapnia w codziennych dietach nie pokrywa nawet 50 % normy zapotrzebowania organizmów na wapń.
Picie mleka zapewnia zmagazynowanie w kościach odpowiedniej ilości wapnia i stanowi doskonałą profilaktykę przeciwko osteoporozie. W Polsce chorobą tą zagrożonych jest obecnie 5 milionów kobiet i 4 miliony mężczyzn.

Osteoporoza dziecięco młodzieżowa
Osteoporoza nie jest tylko problemem ludzi starszych. Jako oddzielny problem diagnostyczny
i leczniczy istnieje również choroba jaką jest osteoporoza dziecięco-młodzieżowa. Odrębnym, lecz istotnym zagadnieniem medycznym są złamania u dzieci i młodzieży, zwłaszcza złamania powtarzające się (wielokrotne).
Z przeprowadzonych niedawno w Polsce badań, które zostały opublikowane
w renomowanych czasopismach fachowych, wynika iż 30% populacji do 20 roku życia doświadcza złamań, zaś spośród dzieci i młodzieży łamiących swoje kości aż 40% ma w wywiadzie epizody powtarzających się złamań – po 2-4 u jednej osoby (głównie przedramienia i nadgarstka). Udokumentowano, że w znacznej mierze złamania te uwarunkowane są elementami stylu życia, zachowania i czynnikami żywieniowymi.
Z badań Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku opublikowanych razem z badaczami australijskimi, przeprowadzonych w populacji polskiej (Osteoporosis International 2007), wynika, że wśród dzieci i młodzieży na diecie pozbawionej mleka i produktów mlecznych ryzyko złamań było ok. 4-krotnie wyższe w porównaniu z rówieśnikami spożywającymi zwyczajowe ilości mleka
i przetworów mlecznych.

Nietolerancja na mleko
Alergia na mleko krowie nie jest zjawiskiem powszechnym i nie trwa przez całe życie.
W Polsce alergia na białko mleka krowiego występuje u 2,7% niemowląt karmionych sztucznie
i u 1,8% karmionych naturalnie. Dziecięce alergie na mleko na ogół przemijają
i nie ograniczają możliwości picia mleka w dorosłym życiu. Ponad 90% dzieci wyrasta
z tej choroby po 5 roku życia. Warto jednak podkreślić, że częściej wśród Polaków alergię wywołują takie produkty, jak: białko jaja, wołowina, seler, ryby oraz orzechy, migdały, owoce cytrusowe, pomidory i czekolada.
Alergolodzy szacują, ze alergie pokarmowe mogą dotyczyć do 8 % populacji dzieci. Z kolei, wraz
z wiekiem narasta nietolerancja laktozy, cukru mlecznego, zwłaszcza u osób, które unikały spożywania mleka. Nawet takie osoby pod pewnymi warunkami mogą pić  niewielkie ilości mleka słodkiego i nie odczuwać dolegliwości, natomiast w ich diecie powinny dominować mleczne produkty fermentowane, które prawie nie zawierają laktozy, a pozwalają wykorzystywać zawarty w nich wapń.

Mleko – baza w żywieniu dzieci
Mleko jest podstawowym produktem spożywczym wykorzystywanym w żywieniu dzieci. Powinno być bazowym produktem w posiłkach śniadaniowych i kolacyjnych. W żywieniu najmłodszych dzieci - niemowląt nie karmionych piersią zaleca się mleko modyfikowane,
a od drugiego roku życia także mleko płynne spożywcze. Dla dzieci z zaburzeniami
w trawieniu laktozy przeznaczone jest mleko o obniżonej zawartości tego dwucukru.
Z uwagi na przewlekłe niedobory wapnia i witaminy D w dietach dzieci należy rozważyć wprowadzenie do ich żywienia przetworów mlecznych wzbogacanych w wymienione składniki odżywcze.
W krajach Unii Europejskiej mleko i przetwory mleczne pokrywają 70% dziennego zapotrzebowania na wapń i witaminę B2, w Polsce tylko 50 %. Żaden produkt spożywczy nie zawiera tak dużo, jak mleko i jego przetwory, dobrze przyswajalnego wapnia. Pod względem zawartości wapnia, szklankę mleka można zastąpić szklanką kefiru, jogurtu lub maślanki, a także dwoma plasterkami sera żółtego lub dwoma małymi serkami topionymi. Lecz gdyby próbować zastąpić wapń zawarty w jednej szklance mleka innymi produktami spożywczymi, należałoby na przykład zjeść 2 bochenki chleba, kilka kotletów schabowych, pół kilograma brokułów, kapusty lub marchwi.
Zatem jeśli tylko organizm ucznia toleruje mleko lub produkty mleczne należy zrobić wszystko, by włączyć je na stałe do codziennej diety uczniów. Bez względu na to, czy jest to mleko pasteryzowane czy też mleko UHT. Zarówno pasteryzacja jak i proces UHT wywołują tylko nieznaczne zmiany w wartości odżywczej – głównie powodują niewielkie obniżenie zawartości witamin wrażliwych na wysokie temperatury, są to głównie B12, B1 i kwas foliowy. Straty tych witamin zależą od temperatury ogrzewania: jest to 10% w przypadku pasteryzacji i 20% przy obróbce mleka w procesie UHT. Zmniejsza się również zawartość witaminy C i kwasu foliowego:
o 15% w mleku pasteryzowanym i 25% w mleku UHT. Pamiętajmy jednak o tym, że mleko nie jest głównym źródłem witaminy C w diecie człowieka - tę rolę spełniają przede wszystkim owoce
i warzywa. Różnice pomiędzy gatunkami mleka zależą przede wszystkim od zawartości tłuszczu. Mleko odtłuszczone zawiera tyle samo białka, wapnia i witamin B co mleko pełne, natomiast różni się zmniejszoną kalorycznością oraz mniejszą zawartością witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, tzn. A, D i E.