Terminy stosowania fungicydów zawierających kaptan, a pozostałości kaptanu w jabłkach

Ochrona chemiczna nadal pozostaje podstawowym i najskuteczniejszym sposobem ochrony roślin, mimo prowadzenia od wielu lat szeroko zakrojonych badań nad poszukiwaniem alternatywnych metod w zwalczaniu agrofagów. Asortyment środków chemicznych polecanych do zwalczania parcha jabłoni jest ciągle bardzo bogaty, gdyż znajdują się w nim zarówno fungicydy powierzchniowe, o typowym działaniu zapobiegawczym, jak i preparaty systemiczne, działające poinfekcyjnie.
Jednak w wyniku niewłaściwego stosowania pestycydów w wielu sadach pojawiły się formy grzyba Venturia inaequalis odporne na najnowsze grupy fungicydów, co znacznie ograniczyło możliwość wykorzystywania pełnej palety preparatów. Ryzyko występowania form odpornych grzyba spowodowało wprowadzenie daleko idących zmian w programach ochrony. Dotyczą one przede wszystkim ograniczeń w stosowaniu preparatów należących do grup wysokiego ryzyka pojawiania się form odpornych oraz przyjęcia strategii zwalczania parcha jabłoni opartej przede wszystkim na zabiegach zapobiegawczych wykonywanych fungicydami o działaniu kontaktowym.

Kaptan – mechanizm działania

Fungicydy zawierające kaptan, jako substancję aktywną, należą do grupy związków ftalimidowych, które od dziesiątków lat odgrywały i nadal odgrywają istotną rolę w ochronie roślin przed chorobami powodowanymi przez wiele gatunków grzybów. Głównym mechanizmem działania tych środków jest blokowanie procesów oddychania patogenów poprzez tworzenie trwałych związków w strukturze białek enzymatycznych, w wyniku czego tracą one aktywność. Niespecyficzny mechanizm działania ftalimidów powoduje, że są one zaliczane do grupy związków o niskim ryzyku selekcji form odpornych patogenów, w tym także Venturia inaequalis, sprawcy parcha jabłoni. Ta cecha decyduje o możliwości wielokrotnego ich stosowania w programach ochrony jabłoni. Należy jednak pamiętać, że zbyt częste stosowanie tej samej substancji aktywnej zawsze niesie pewne zagrożenie, a więc także w tej grupie środków powinna być stosowana rotacja preparatów należących do różnych grup związków. Fungicydy, zawierające jako substancję aktywną kaptan, są szczególnie przydatne do wczesnowiosennych zabiegów przeciwko parchowi jabłoni, gdyż wykazują m.in. bardzo dobrą skuteczność w ochronie działek kielicha oraz szypułek owocowych. Zaletą ich stosowania jest także korzystny wpływ na kondycję drzew. Powodują one zwiększenie blaszek liściowych oraz tzw. „zielony efekt”, który wywołany jest większą zawartością chlorofilu w liściach. Dodatkowo, na drzewach opryskiwanych kaptanem owoce są zwykle lepiej wybarwione, dzięki zwiększeniu zawartości antocyjanów w skórce jabłek. Preparaty te charakteryzują się także szerszym spektrum działania, oprócz parcha jabłoni, ograniczają szarą pleśń, jak również niektóre z nich zarejestrowane są do ochrony jabłek przed groźną chorobą przechowalniczą, jaką jest gorzka zgnilizna.

Wymagania Federacji Rosyjskiej

Do końca ubiegłego sezonu, ogromnym utrudnieniem w stosowaniu kaptanu w programach ochrony jabłoni, była konieczność spełnienie bardzo wygórowanych wymagań podstawowego odbiorcy naszych owoców, jakim jest Federacja Rosyjska (FR). Sytuacja zmieniła się istotnie od 21 września 2010 roku, kiedy to wprowadzono nową uchwałę obowiązującą w państwach sygnatariuszach umowy celnej Rosja –Białoruś – Kazachstan, a dotycząca zmiany najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości (NDP = MRL) kaptanu w jabłkach i gruszkach. Obecnie dopuszczalny poziom pozostałości kaptanu w tych owocach jest zrównany z normą obowiązującą w Unii Europejskiej i wynosi 3,0 mg/kg świeżej masy owoców, podczas gdy poprzednio był on na poziomie 0. Efektem wejścia w życie tej uchwały będzie znacznie ułatwione prowadzenie ochrony sadów jabłoniowych i gruszowych dzięki możliwości stosowania fungicydów zawierających kaptan, także w sadach produkujących owoce na rynek rosyjski. Zmiana ta jest szczególnie istotna w przypadku jabłek, których znaczna część jest eksportowana do Federacji Rosyjskiej.

Doświadczenia z 2010 roku

W sezonie 2010, w kilku sadach jabłoniowych z odmianą Idared, zlokalizowanych w różnych miejscach, przeprowadzono doświadczenia, których celem była ocena poziomu pozostałości kaptanu w owocach w zależności od terminów oraz liczby wykonanych zabiegów. Opryskiwania preparatem Captan 80 WG, w dawce 1,9 kg/ha, rozpoczynano od fazy „zielonego pąka” stosując 3, 4, 5 i 10 zabiegów w różnych terminach, jednak ostatni nie był wykonywany później niż w 4 tygodnie przed zbiorem (tabela 1). Kombinację kontrolną stanowiły drzewa chronione produkcyjnie z wykluczeniem preparatów zawierających kaptan.



    Pozostałości kaptanu w jabłkach, zebranych w połowie października, oznaczono metodą opartą na ekstrakcji środka przy użyciu acetonitrylu i analizie za pomocą chromatografu gazowego wyposażonego w detektor masowy (GC/NS).
    Ponadto przeprowadzono także doświadczenie, w którym oceniono krzywą zaniku kaptanu w jabłkach. W tym celu na części drzew znajdujących się na poletku kontrolnym oraz na poletku, na którym stosowano 10 zabiegów, w tym ostatni 4 tygodnie przed zbiorem, wykonano 7 września 2010 roku dodatkowo 1 zabieg preparatem Captan 80 WG w dawce 1,9 kg/ha. Z drzew tych pobierano próby owoców w terminach: 1, 7, 14, 21 i 28 dni po wykonaniu tego zabiegu, w celu oznaczenia poziomu pozostałości kaptanu. Uzyskane wyniki są bardzo obiecujące, gdyż nawet przy 11 zabiegach Captanem 80 WG nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego poziomu pozostałości kaptanu i to przy ocenie 1 dzień po ostatnim zabiegu. Wyznaczona krzywa zaniku kaptanu wykazuje wyraźnie, że im dłuższy był okres od terminu zbioru tym pozostałości kaptanu były mniejsze (wykres 1).

    Przedstawione wyniki badań, jak już wcześniej wspomniano, są wyjątkowo obiecujące. Jednak nie mogą być one traktowane jako ostateczne, gdyż wiadomo, że ogromny wpływ na uzyskiwane wyniki ma przebieg warunków atmosferycznych. Bardzo silne opady, z jakimi mieliśmy do czynienia w sezonie 2010, z całą pewnością przyczyniły się do tak niskich poziomów pozostałości kaptanu, który należy do fungicydów stosunkowo łatwo zmywanych. Z tego też względu konieczne jest przeprowadzenie podobnych badań także w nadchodzącym sezonie. Ponadto, na poziom pozostałości może mieć także wpływ odmiana, gdyż zmywanie środka w zależności od typu skórki owocu może być różne. W związku z tym warto zachować ostrożność i ograniczyć liczbę zabiegów, stosując preparaty zawierające kaptan w rotacji z innymi grupami związków. Ma to także duże znaczenie ze względu na zapobieganie zjawisku odporności, gdyż nawet tak bezpieczne środki jak kaptan nie powinny być jedynymi stosowanymi w zwalczaniu parcha jabłoni. Niski poziom pozostałości kaptanu w owocach daje możliwość wykorzystania go do ochrony jabłek przed chorobami przechowalniczymi, szczególnie przed gorzką zgnilizną. Jest to niezwykle ważne tym bardziej, że asortyment środków do zwalczania tych chorób jest bardzo ograniczony. W sadach, z których owoce mają być przeznaczone na rynek FR stosowanie tego fungicydu w okresie przed zbiorczym powinno być jednak ograniczone tylko do jednego zabiegu, wykonywanego nie później niż 14 dni przed zbiorem. Po przeprowadzeniu dodatkowych badań w nadchodzącym sezonie być może będzie możliwość wprowadzenia dalszych zmian w tych zaleceniach.