Reforma unijnych ram zarządzania gospodarczego i budżetowego.

Rada Europy przyjęła 2 kwietnia2024 trzy akty ustawodawcze, które zreformują unijne ramy zarządzania gospodarczego i budżetowego.

Reforma ma służyć zdrowiu i stabilności finansów publicznych, a zarazem promować zrównoważony i inkluzywny wzrost we wszystkich państwach członkowskich poprzez reformy i inwestycje.

Nowe akty ustawodawcze znacznie usprawnią obowiązujący system. Zapewnią skuteczne przepisy do stosowania we wszystkich państwach UE. Zagwarantują, że finanse publiczne będą zrównoważone i stabilne, pozwolą w większym stopniu skoncentrować się na reformach strukturalnych i inwestycjach oraz zdynamizują wzrost i tworzenie miejsc pracy w całej UE. Teraz trzeba je szybko wdrożyć.

Vincent Van Peteghem, belgijski wicepremier i minister finansów

Ogólnym celem reformy pozostanie stopniowa, realistyczna, trwała i prowzrostowa redukcja wskaźników zadłużenia i deficytu, a jednocześnie ochrona reform i inwestycji w strategicznych dziedzinach, takich jak sektor cyfrowy, ekologia czy obrona. Zarazem nowe przepisy stworzą odpowiednią przestrzeń dla polityki antycyklicznej i pomogą radzić sobie z istniejącymi zakłóceniami równowagi makroekonomicznej.

Działania prewencyjne z myślą o zdrowych finansach publicznych

W myśl nowych przepisów wszystkie państwa członkowskie zostaną poproszone o przygotowanie krajowego średniookresowego planu fiskalno-strukturalnego, obejmującego 4–5 lat w zależności od długości kadencji krajowego parlamentu. W swoich planach państwa członkowskie zobowiązują się realizować wieloletnią ścieżkę wydatków publicznych netto. Wyjaśniają też, jak dokonają inwestycji i reform, by stawić czoła głównym wyzwaniom wskazanym w kontekście europejskiego semestru, w szczególności w zaleceniach dla poszczególnych krajów.

Wcześniej Komisja przekaże „trajektorię referencyjną” w odniesieniu do zmian wydatków netto tym państwom członkowskim, w których dług sektora instytucji rządowych i samorządowych przekracza 60% produktu krajowego brutto (PKB) lub w których deficyt publiczny wynosi ponad 3% PKB.

Trajektoria referencyjna uwzględnia specyficzne dla każdego kraju wyzwania w zakresie stabilności i podpowiada, jak państwa członkowskie mają dbać o to, aby pod koniec czteroletniego okresu dostosowania fiskalnego dług publiczny został sprowadzony do wiarygodnej tendencji spadkowej lub w niej pozostawał lub by w średnim okresie utrzymywał się na ostrożnym poziomie.

Nowe przepisy przewidują dwa mechanizmy zabezpieczające, z którymi musi być zgodna trajektoria referencyjna:

• mechanizm zapewniania stabilności długu, by zagwarantować zmniejszanie poziomów długu sektora instytucji rządowych i samorządowych co najmniej o minimalną wartość, oraz
• mechanizm zapewnienia odporności deficytu, by zagwarantować margines bezpieczeństwa poniżej traktatowej wartości referencyjnej dotyczącej deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych i wynoszącej 3% PKB, tak by stworzyć bufory fiskalne.

Państwa członkowskie mają uwzględnić ścieżkę wydatków netto w swoich krajowych średniookresowych planach fiskalno-strukturalnych.

Plany, wraz ze ścieżkami, będzie musiała zatwierdzić Rada. Na rachunku kontrolnym rejestrować się będzie odchylenia od ścieżki wydatków netto danego państwa.

Nowe przepisy będą także sprzyjać reformom strukturalnym i inwestycjom publicznym zwiększającym zrównoważoność i wzrost. Państwa członkowskie będą mogły wystąpić o przedłużenie planu do maksymalnie siedmiu lat, jeżeli zobowiążą się zrealizować pewne reformy i inwestycje zwiększające odporność i potencjał wzrostu, wspierające stabilność fiskalną i dotyczące wspólnych priorytetów UE.

Te priorytety to m.in. sprawiedliwa, ekologiczna i cyfrowa transformacja, bezpieczeństwo energetyczne, wzmacnianie odporności społecznej i gospodarczej oraz, w razie potrzeby, budowanie zdolności obronnych.

Korekta nadmiernego długu i deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych

Zreformowane przepisy aktualizują procedurę nadmiernego deficytu. Procedura nadmiernego deficytu oparta na kryterium deficytu nie zmieni się, natomiast procedura nadmiernego deficytu oparta na kryterium długu uwzględnia funkcjonowanie nowych ram wieloletnich. Aby uruchomić procedurę nadmiernego deficytu opartą na kryterium długu, Komisja przygotowuje sprawozdanie, gdy:

• stosunek długu publicznego do PKB przekracza wartość referencyjną
• sytuacja budżetowa nie jest zbliżona do zrównoważonej ani nadwyżkowa
• odchylenia zarejestrowane na rachunku kontrolnym danego państwa członkowskiego przekraczają 0,3 punktu procentowego PKB rocznie lub 0,6 punktu procentowego PKB łącznie.

Spójnie z wcześniejszą praktyką Rada i Komisja dokonają zrównoważonej oceny ogólnej wszystkich istotnych czynników, które wpływają na ocenę spełniania kryteriów deficytu lub długu danego państwa członkowskiego.

Są wśród nich m.in. skala wyzwań związanych z długiem publicznym, wymiar odstępstwa, rozwój sytuacji gospodarczej w średnim okresie, postępy we wdrażaniu reform i inwestycji, a także w stosownym przypadku – wzrost wydatków publicznych na obronę.

Należy pamiętać, że gdy procedura nadmiernego deficytu jest wszczynana na podstawie kryterium deficytu, ścieżka naprawcza wydatków netto powinna być spójna z minimalną roczną korektą strukturalną w wymiarze co najmniej 0,5% PKB.

Tymczasowo, w 2025 r., 2026 r. i 2027 r., przy ustalaniu proponowanej ścieżki naprawczej w ramach procedury nadmiernego deficytu Komisja może uwzględnić  zwiększenie  płatności z tytułu odsetek .

 Grzywna w przypadku braku zgodności będzie wynosić do 0,05% PKB i kumulować się co sześć miesięcy, do czasu aż dane państwo członkowskie podejmie skuteczne kroki.

W nowych przepisach doprecyzowano również funkcjonowanie ogólnej klauzuli wyjścia oraz klauzuli wyjścia dotyczącej poszczególnych krajów.

Trzy akty prawne ukazały się 30 kwietnia 2024 w Dzienniku Urzędowym UE, a ich przepisy weszły w życie z dniem opublikowania.

Kontekst

Ramy zarządzania gospodarczego to jeden z filarów unii gospodarczo-walutowej. Od 1992 r. służą wykrywaniu i korygowaniu zakłóceń równowagi makroekonomicznej, które mogłyby osłabiać krajowe gospodarki i wpływać na inne państwa UE.

Unijna gospodarka stoi przed nowymi wyzwaniami: pandemią Covid-19 i skutkami rosyjskiej wojny napastniczej przeciwko Ukrainie. W związku z wyższymi poziomami długu, stóp procentowych oraz nowymi wspólnymi celami w dziedzinie inwestycji i reform Unia postanowiła zreformować pakt stabilności i wzrostu, by zwiększyć jego skuteczność.

26 kwietnia 2023 r. Komisja przedstawiła pakiet trzech projektów ustawodawczych: dwa rozporządzenia mające zastąpić (część zapobiegawcza) lub zmienić (część naprawcza) oba filary paktu stabilności i wzrostu, przyjęte po raz pierwszy w 1997 r., oraz zmienioną w 2011 r. dyrektywę o wymogach wobec ram budżetowych państw członkowskich.

21 grudnia 2023 r. Rada formalnie zatwierdziła mandat negocjacyjny na potrzeby rozmów z Parlamentem Europejskim w sprawie rozporządzenia o części zapobiegawczej oraz porozumienie co do zasady na potrzeby konsultacji z Parlamentem Europejskim w sprawie rozporządzenia o części naprawczej i dyrektywy o wymogach wobec krajowych ram budżetowych.

Negocjatorem z ramienia Rady był belgijski wicepremier i minister finansów Vincent Van Peteghem. Parlament Europejski reprezentowały sprawozdawczynie Esther de Lange i Margarida Marques. W imieniu Komisji negocjowali wiceprzewodniczący wykonawczy Valdis Dombrovskis i komisarz Paolo Gentiloni.

Rada Europejska nadała tej reformie impuls polityczny: ostatnio na szczycie 26–27 października 2023 r.

oprac, e-mk, ppr.pl