Rynek Wieprzowy

W Unii Europejskiej i w Polsce rynek wieprzowiny jest największym i najważniejszym rynkiem mięsa zarówno dla konsumentów, jak i producentów. W obu wypadkach boryka się on z dwoma podstawowymi problemami – z barierą popytu
oraz cyklicznością rozwoju produkcji i cen.

Unia Europejska
Spożycie

Wieprzowina zajmuje w Unii czołową pozycję w spożyciu mięsa w ogóle. W większości krajów Unii Europejskiej utrzymuje się to od pół wieku, a we Włoszech, Hiszpanii i Portugalii ukształtowało się w ostatnich dwudziestu latach.
W latach 1990-2002 przeciętne spożycie wieprzowiny (w wadze poubojowej) zwiększyło się z 41 do 44 kg/osobę, tj. o 6%. Jest to jednak rezultatem jego wzrostu jedynie w krajach Europy Południowej: w Hiszpanii i w Portugalii o 43%, a we Włoszech o 23%. W pozostałych krajach Unii od lat utrzymuje się ono mniej więcej na tym samym poziomie. W 2006 roku może ono, według szacunków Komisji Europejskiej1, zwiększyć się do 45,6 kg/osobę, tj. o 3%. Jest to jednak zmiana mieszcząca się w granicach okresowych wahań i nie stwarza możliwości znacznego wzrostu produkcji.

Tabela 1. Spożycie wieprzowiny (w wadze poubojowej) w Polsce i w UE (w kg/osobę)

Produkcja

W latach 1995-2000 produkcja trzody chlewnej w Unii Europejskiej zwiększyła się z 16,1 do 17,6 tys. ton wagi poubojowej, tj. o 9%. przy czym w Hiszpanii (gdzie wzrost spożycia był wysoki) wzrost wyniósł 31%, ale w Holandii i Wielkiej
Brytanii wystąpił w tym okresie spadek o około 10%. Komisja Europejska przewiduje, że w 2006 roku produkcja trzody wyniesie 18.564 tys. ton i będzie większa niż w 2000 roku o 6%.

Tabela 2. Produkcja oraz samowystarczalność rynku wieprzowiny w wybranychkrajach Unii Europejskiej

Ceny i opłacalność produkcji

W ostatnich kilkunastu latach ceny trzody w Unii Europejskiej, silnie wahając się, były w skali rocznej znacznie zróżnicowane. Nie wykazywały tendencji wzrostowej, realnie więc malały. Jednak systematyczny spadek cen zbóż i pasz2 powodował, że produkcja trzody była opłacalna i rosła. Poza spadkiem cen pasz, duży wpływ na opłacalność i poziom produkcji wywierały prawdopodobnie korzyści wynikające z postępującej koncentracji produkcji. Tylko w latach 1995-1999 liczba producentów trzody w Unii Europejskiej zmniejszyła się z 1276 do 1009 tys. a więc o 21%. Wahania cen są bardzo dokuczliwe dla producentów unijnych oraz polskich. Tymczasem w Polsce panuje powszechne przekonanie, że w Unii Europejskiej ceny trzody, dzięki interwencji, są ustabilizowane, co nie jest zgodne z rzeczywistością. Ceny trzody cyklicznie falują, osiągając poziom najniższy w okresie szczytowej, a najwyższy w okresie niskiej podaży. Duża jest też amplituda wahań tych cen.
Na przykład w 1999 roku w Niemczech były one niższe aniżeli w 1997 roku o 36% (por. wykresy 1 i 2). Po osiągnięciu w 2001 roku szczytowego poziomu,  w 2003 roku będą znów o około 30% niższe. Kolejny szczytowy poziom cen
trzody w Niemczech, a tym samym i w Unii Europejskiej, wystąpi najprawdopodobniej w latach 2004-2005, a niski w latach 2006-2007.

Wykres 1. Miesięczny poziom cen żywca wieprzowego w Niemczech (w euro/100 kg wagi poubojowej)

Wykres 2. Miesięczny poziom cen żywca wieprzowego we Francji (w euro/100 kg wagi poubojowej)

Poziom cen trzody w poszczególnych krajach Unii Europejskiej jest zróżnicowany. W krajach wybitnie wyspecjalizowanych w produkcji wieprzowiny, dwutrzykrotnie przewyższającej spożycie, jak w Danii, Holandii czy Belgii, ceny tego mięsa są zazwyczaj od kilku do kilkunastu procent niższe niż średnio w Unii. Względnie wysokie są natomiast w krajach o niskim poziomie samowystarczalności. W Niemczech ceny trzody są na ogół zbliżone do przeciętnego unijnego poziomu.

Tabela 3. Rynkowe ceny trzody standardowej jakości w krajach Unii Europejskiej i w Polsce

Interwencja i eksport
Rynek wieprzowiny w Unii Europejskiej kształtują głównie siły rynkowe. Ingerencja państwa sprowadza się jedynie do subsydiowania prywatnego magazynowania i eksportu mięsa w okresach depresji cen. Komisja Europejska zezwala na uruchomienie programu prywatnego magazynowania, gdy przeciętna cena rynkowa trzody w Unii Europejskiej kształtuje się poniżej 103% ceny bazowej.

W ostatnich latach cena bazowa półtusz standardowej jakości wynosi 150,9 euro/100 kg, czyli około 130 euro/100 kg wagi poubojowej i około 100 euro/100 kg wagi żywej. Skuteczność tego rodzaju interwencji jest niewielka, gdyż na ogół ceny rynkowe w okresach depresji są znacznie niższe od ceny bazowej. Na przykład jesienią 1998 roku ceny trzody w Niemczech były o około 30% niższe od ceny bazowej i o około 45% niższe od cen rynkowych z jesieni 1997 roku. Trzeba jednak podkreślić, że bez jakiejkolwiek interwencji amplituda wahań cen rynkowych byłaby z pewnością jeszcze większa.
Instrumentem towarzyszącym dopłatom do prywatnego magazynowania wieprzowiny jest subsydiowanie eksportu. Zgodnie z WTO, Unia Europejska może subsydiować rocznie 444 tys. ton wieprzowiny, a więc około 40% jej eksportu.

W ostatnich latach unijny eksport wieprzowiny kształtował się w granicach 1,1-1,3 mln ton. Komisja Europejska nie przewiduje jego wzrostu w najbliższych latach.

Polska
Produkcja i spożycie

W Polsce produkcja wieprzowiny w ostatnich kilkunastu latach charakteryzuje się stagnacją i znacznymi wahaniami. W okresach wzrostu wynosi około 2,1 mln ton (w wadze poubojowej), a w okresach spadku – 1,8-1,9 mln ton.
Wraz z produkcją zmienia się spożycie, ale nie proporcjonalnie. Spożycie waha się w granicach 43-46 kg/osobę w wadze poubojowej. W roku gospodarczym 2002/03 produkcja trzody chlewnej osiągnie po raz kolejny szczytowy poziom. Jest on wyższy od poziomu notowań z roku gospodarczego 2000/01 o około 15% i, jak zwykle w takiej sytuacji będzie znacznie przewyższać popyt. Bardzo niskie od kilku miesięcy ceny trzody doprowadzą do kolejnego spadku produkcji. Ceny i opłacalność produkcji
W Polsce, podobnie jak w Unii Europejskiej, ceny trzody zmieniają się w kierunku odwrotnym w stosunku do produkcji (wykres 3). Wzrosty i spadki przeciętnych rocznych cen skupu trzody mieszczą się w granicach 25-45%.
Niskie i wysokie ceny w Polsce i w Unii Europejskiej występują mniej więcej w tym samym czasie. W obu sytuacjach ceny tuczników standardowej jakości (klasy E i U) w Polsce i w Niemczech (wyrażone w euro) są podobne. Natomiast
przeciętne ceny skupu trzody w Polsce są o kilkanaście procent niższe niż w Unii Europejskiej. Na początku br. przeciętne ceny skupu trzody w Polsce wynosiły około 3 zł/kg i na tym poziomie utrzymają się do połowy roku, a więc będą niższe aniżeli
w I półroczu 2002 roku o 21% i o 29% niższe aniżeli w I półroczu 2001 roku. Poza dominującym wpływem cen żywca, istotny wpływ na opłacalność produkcji i jej rozwój mają również ceny zbóż i pasz. Ceny zbóż także obniżyły się, ale w dużo
mniejszym stopniu niż ceny trzody. W rezultacie opłacalność chowu trzody znacząco się pogorszyła. Relacja cen trzoda: żyto w I półroczu 2003 roku wynosić będzie około 8: 1, a trzoda: jeczmień około 7: 1. Obie relacje będą więc węższe o mniej więcej
10% od relacji granicznych. Przy takiej opłacalności chów będzie ograniczany.

Wykres 3. Produkcja i ceny żywca wieprzowego w Polsce w latach gospodarczych

Interwencja
Dotychczasowa interwencja na rynku wieprzowiny w Polsce polega na zakupach tego mięsa na zapasy w okresach wysokiej produkcji i nadmiernej podaży oraz na upłynnianiu tych zapasów w okresach niskiej produkcji na rynku wewnętrznym
lub na rynkach zewnętrznych. Podobnie jak w Unii Europejskiej, w Polsce interwencja na rynku wieprzowiny jedynie łagodzi wahania produkcji i cen, ale ich nie eliminuje, ponieważ na rynku tym mamy do czynienia z permanentnym stanem nierównowagi między popytem a podażą. Stan ten jest wynikiem wielu czynników, chociażby takich, jak właściwości rozrodcze świń i duża w związku z tym elastyczność produkcji, niska dochodowa i cenowa elastyczność popytu, czy też
opóźnienie skutków na rynku w stosunku do decyzji produkcyjnych gospodarstw, podejmowanych pod wpływem bieżących, a nie przewidywanych cen.

Handel zagraniczny wieprzowiną
Od początku 2001 roku handel z Unią odbywa się na zasadach wynikających z umowy o liberalizacji. Na jej podstawie zniknęły więc, przynajmniej formalne, przeszkody ograniczające import wieprzowiny z Polski. Pozostały jedynie bezcłowe
kontyngenty. W 2002 roku import z Unii Europejskiej wyniósł 48 tys. ton mięsa, a eksport do Unii był znikomy. Przyczyn tak małego eksportu do Unii Europejskiej zwykło się upatrywać w tym, że Unia celowo go utrudnia pod pretekstem niespełniania
przez Polskę wymogów weterynaryjnych i fitosanitarnych. Tymczasem rzeczywistym powodem jest prawdopodobnie większa atrakcyjność oferty towarowej unijnej niż polskiej. Przykładem może być chociażby duński boczek czy szynka.
Jeśli dotychczasowe różnice w obustronnym zainteresowaniu handlem wieprzowiną i jej przetworami nie zmienią się, to nie zmieni się również bilans handlu.
Nadal będziemy więcej importowali z Unii niż eksportowali na tamtejsze rynki. Szans eksportu upatrywać więc należy prawie wyłącznie w rynkach pozaunijnych. Ich wykorzystanie jest bardzo ważne, gdyż Polska jest od połowy lat 90.
strukturalnym eksporterem wieprzowiny. Dotychczas Polska formalnie nie stosowała dopłat do eksportu wieprzowiny
i tym samym nie wykorzystywała przysługujących jej limitów, tj. ilościowego i wartościowego. Faktycznie jednak dotowało się u nas eksport poprzez sprzedaż półtusz wieprzowych pochodzących z zakupów interwencyjnych lub rotacyjnych
po cenach znacznie niższych od cen zakupu. W ramach Unii Europejskiej Polska będzie mogła korzystać z dopłat do eksportu z budżetu unijnego na zasadach obowiązujących kraje unijne.