dr Ryszard Kujawiak*, dr Ryszard Zarudzki**

dr Ryszard Kujawiak*, dr Ryszard Zarudzki**

System DLG w żywieniu krów mlecznych

Wykład wygłoszony na konferencji „Nowoczesne technologie w rolnictwie" podczas Dożynek 2001 pod patronatem Prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego 7-8 wrzesień 2001, Spała

Jednym z nowoczesnych systemów umożliwiających bilansowanie energii i składników pokarmowych dla wysokowydajnych krów są opracowane w 1997 roku przez Niemieckie Towarzystwo Rolnicze (DLG) i wydane w 1999 roku w Polsce normy „DLG-tabele wartości pokarmowej pasz i norm żywienia przeżuwaczy". Zawierają one nowe zasady szacowania wartości pokarmowej i normowania pasz i są jednym z najlepszych, najbardziej przystosowanych do warunków Polski systemów. Nie tylko ze względu na sąsiedztwo geograficzne, warunki klimatyczne i glebowe, ale także ze względu na podobieństwo stosowanych w żywieniu krów pasz. Stosowanie systemu DLG przy układaniu dawek dla krów przyczynia się do wzrostu wydajności (nawet o ponad 1000 l mleka), prowadząc często do znacznego obniżenia kosztów produkcji. Ma to ogromne znaczenie dla ekonomiki, gdyż o opłacalności produkcji mleka decyduje nie tylko jego cena, ale także koszty jego wytwarzania.

Schemat 1. Wykorzystanie energii z paszy u przeżuwaczy

Wartość energetyczna pasz

Większość nowoczesnych systemów żywienia krów mlecznych określa wartość energetyczną pasz na podstawie energii netto produkcji mleka, oznaczanej jako energia netto laktacji (NEL). System DLG opiera się na podstawach holenderskiego sposobu szacowania podanego przez VAN ES (1978), który został udoskonalony i potwierdzony w wielu badaniach w okresie ostatnich 20 lat. Podstawą określania energii w paszy są strawne składniki pokarmowe, w szczególności strawna substancja organiczna. Tak przyjęte zasady oraz precyzyjny dobór współczynników strawności pozwala na podstawie analiz składu chemicznego określić wartość energii w paszy. Jest ona następnie wykorzystywana do bilansowania dawek pokarmowych oraz określania ilości możliwej do pobrania paszy objętościowej.

Tabela 1: Klasyfikacja pasz objętościowych ze względu na zawartość energii

Energia netto laktacji (NEL) to najważniejsza kategoria energii dla krów mlecznych. Jest to energia zawarta w paszy, którą krowa zużywa na potrzeby bytowe lub wydziela w mleku. Jeśli w paszy znajduje się 3,17 MJ-NEL oznacza to, że zawarta energia wystarczy na wyprodukowanie 1 kg mleka o zawartości 4% tłuszczu.

Obliczona na podstawie przedstawionych zasad zawartość energii netto laktacji w paszach jest podstawą do ich normowania jak również cennym wskaźnikiem ich jakości. Koncentracja energii jest również jednym z głównych kryteriów ilości pobranej paszy przez zwierzęta.

Wartość białkowa pasz

Nowy system oceny białka w żywieniu krów mlecznych

W celu zaopatrzenia przeżuwaczy w białko ogromną rolę w przedżołądkach odgrywają procesy zachodzące podczas trawienia, głównie dotyczy to żwacza, rysunek 1. 

Osiedlone tam mikroorganizmy rozkładają białko ogólne podane w dawce pokarmowej do amoniaku (NHa). Tylko nierozktadalne przez mikroorganizmy białko paszy dociera do jelita cienkiego, gdzie następuje enzymatyczne trawienie i wchłanianie w formie aminokwasów. Amoniak uwolniony z rozkładu białka paszy oraz produkty pośrednie rozkładu jak peptydy i aminokwasy są wykorzystywane przez mikroorganizmy dla ich wzrostu i namnażania. Białko mikroorganizmów jest następnie trawione przez enzymy i uwolnione aminokwasy zostają wchłonięte do organizmu.

Wartość pokarmowa białka pasz dla przeżuwaczy oceniana była przez wiele lat na podstawie białka ogólnego strawnego. System ten, choć prosty i względnie zadowalający dla większości typowych dawek pokarmowych, ma wiele ograniczeń, szczególnie w przypadku dawek bogatych w białko ulegające rozkładowi w żwaczu oraz przy układaniu dawek pokarmowych dla zwierząt wysoko produkcyjnych.
Tradycyjny system normowania białka może powodować zakłócenie przemian azotu w żwaczu, dotyczy to krążenia wątrobowo-żwaczowego. Często prowadzi to do obniżenia wydajności mlecznej krów i niewykorzystania potencjalnych możliwości zwierzęcia. Duża rolę ma też nadmierna ilość wydalanego azotu do środowiska naturalnego. Stosowanie tradycyjnego systemu normowania białka w żywieniu krów o wysokiej wydajności powoduje ponadto sytuacje gdzie krowy w zależności od składu dawki pokarmowej otrzymują zbyt niską lub zbyt wysoką ilość białka w dawce.
Dlatego konieczne jest dokładne określenie zapotrzebowania na białko przez krowy mleczne. Równie ważne jest realistyczne szacowanie wartości białka paszy pochodzącego z danej dawki, które dotrze do jelita cienkiego. Istotne jest zrozumienie i rozróżnienie dwóch zagadnień, pierwsze dotyczy norm na białko, drugie związane jest z kryterium oceny zawartości białka w paszach i sposobach jego oceny.

Nowy system szacowania białka opiera się na:
a) białku użytecznym, określanym skrótem - nXP (określanym również jako białko dostępne lub białko ogólne dostępne w jelicie),
b) bilans azotu w żwaczu, określany skrótem - RNB.

Białko użyteczne to ilość białka ogólnego, która dociera do jelita cienkiego zwierzęcia z danej paszy i jest sumą białka nierozkładalnego w żwaczu i białka mikroorganizmów. Ilość białka użytecznego, która jest do dyspozycji krowy w jelicie uwzględnia wchłanianie aminokwasów do przewodu pokarmowego i ich wykorzystanie. Ze względu na stopień rozkładu białka w żwaczu pasze dzielimy na trzy klasy:

I klasa - rozkład w żwaczu < 70%,
II klasa - rozkład w żwaczu 70-80%,
III klasa - rozkład w żwaczu > 80%.

Jeżeli ilość białka ogólnego nie ulegającego rozkładowi w żwaczu np. dla zielonki z koniczyny czerwonej przed paczkowaniem wynosi 20%, oznacza to, ze stopień rozkładu białka w żwaczu równy jest 80%. Dlatego przy zawartości w 1 kg suchej masy 200 g białka ogólnego, 40 g przechodzi w formie nie rozłożonej do jelita, natomiast 160 g zostaje wykorzystane przez mikroorganizmy do budowy własnego białka.

Bilans azotu w żwaczu

Białko użyteczne nie jest wystarczającą informacją do prawidłowej oceny zaopatrzenia krów w białko. Równolegle do określenia ilości potrzebnego zwierzęciu białka użytecznego niezbędne jest stwierdzenie czy w żwaczu jest wystarczająca ilość azotu
w celu uzyskania optymalnej fermentacji. Bilans azotu uwzględnia również syntezę białka mikroorganizmów.

Tym samym każda pasza posiada dodatni lub ujemny bilans azotu w żwaczu. Bilans azotu dla każdej paszy oblicza się jako różnicę miedzy białkiem ogólnym, a białkiem użytecznym podzieloną przez 6,25.

Tabela 2: Zawartości białka użytecznego (nXP) i bilans azotu w żwaczu (RNB) dla wybranych pasz treściwych, DLG-1997

*Polskie Sano Poznań, ** WODR Gdańsk