Potrzeby edukacyjne w zakresie ekologii ...

Działalność ludzi, zwłaszcza kończącego się wieku, doprowadziła do zachwiania równowagi ekologicznej w przyrodzie. Istnieje pilna konieczność tworzenia warunków do powstrzymania dalszej degradacji ziemi.

Nauka ekologia wskazuje na ogromną rolę człowieka w kształtowaniu środowiska. Dlatego to on, człowiek, cząstka tego środowiska powinien pielęgnować i dbać o nie jak o własny ogród, a chronić przed dewastacją i zniszczeniem. Działania człowieka będą wtedy właściwe, gdy będzie posiadał odpowiedni poziom świadomości ekologicznej.
Podstawą w budowaniu i kształtowaniu świadomości ekologicznej jest prowadzenie szerokiej edukacji w tym zakresie. Celem edukacji jest przekazanie społeczeństwu wiedzy na temat środowiska i zmian, jakie w nim wprowadził człowiek, wskutek swojej działalności oraz wykształcenie wartości, postaw i praktycznych umiejętności, które umożliwią odpowiedzialne i skuteczne uczestnictwo w rozwiązywaniu problemów ekologicznych, a także we właściwym zarządzaniu zasobami środowiska.

Problemom i perspektywom edukacji ekologicznej w Warszawie i woj. warszawskim poświęcona została konferencja, którą 10.4.1996 r. zorganizowały Zarząd Stołeczny Okręgu Ligi Ochrony Przyrody, Fundacja "Nowa Edukacja", Urząd Wojewódzki i Kuratorium Oświaty [1]. Stwierdzono m.in., że:

• budowa zrębów cywilizacji równowagi wymaga opracowania i wdrażania strategii edukacji ekologicznej, obejmującej liczne programy realizacyjne w odniesieniu do systemu edukacji szkolnej i pozaszkolnej;
• niezbędnym jest określenie i uruchomienie struktur organizacyjnych, potrzebnych dla przygotowania tejże kadry; w związku z tym należy zastanowić się, czy dla tych celów wystarczą istniejące już Ośrodki Doskonalenia Nauczycieli, ośrodki edukacyjne parków krajobrazowych i narodowych, Regionalne Centra Edukacji Ekologicznej; jeżeli tak, to jak je dostosować do tych wymogów, a jeżeli nie, to jakie placówki uruchomić dodatkowo?;
• potrzeby praktyczne stwarzają konieczność określenia agend urzędów wojewódzkich i urzędów gmin odpowiedzialnych za ten rodzaj edukacji;
• istnieje potrzeba uefektywnienia proekologicznego oddziaływania mediów, a przede wszystkim: ściślejszego niż dotychczas powiązania edukacji ekologicznej z oddziaływaniem prasy, radia, telewizji, filmu, publikowania w "Głosie Nauczycielskim" wkładki nt. edukacji ekologicznej, wydawanie czasopisma ekologicznego dla Warszawy i Mazowsza, umieszczania informacji nt. edukacji ekologicznej w dorocznych raportach o stanie środowiska naturalnego województwa.

Edukacja ekologiczna, według Mioduszewskiego [6], odgrywa istotną rolę w zrozumieniu potrzeb ochrony środowiska i nie budzi wątpliwości, że prowadzona być powinna na wszystkich szczeblach kształcenia. Wskazuje na potrzebę edukacji zawodowej, a szczególnie rolników na różnego typu kursach, które miałyby na celu wdrażanie nowych, bardziej proekologicznych metod gospodarowania zasobami glebowymi i wodnymi, wprowadzanie odpowiedniej agrotechniki, racjonalnych metod nawożenia i ochrony roślin. Postuluje, aby edukację powiązać z odpowiednimi przepisami prawnymi i finansowymi oraz poprzeć właściwym systemem organizacyjnym zarządzania danym regionem.

Celem edukacji ekologicznej w kontekście trwałego i zrównoważonego rozwoju staje się [4]:

• jak najszybsze uświadomienie społeczeństwa, wszystkich grup społecznych w zakresie ochrony środowiska oraz trwałego i zrównoważonego rozwoju;
• upowszechnienie postępu do kształcenia w zakresie ochrony środowiska oraz trwałego i zrównoważonego rozwoju, a także edukacji społecznej wszystkich grup, od wieku szkolnego do dorosłego;
• promocja zintegrowanego podejścia do zagadnień związanych z ochroną środowiska; skoncentrowanie się na najważniejszych problemach związanych z ochroną środowiska oraz trwałym i zrównoważonym rozwojem w skali lokalnej, przy wykorzystaniu najlepszych dostępnych metod naukowych;
• skoncentrowanie się na szkoleniu decydentów na wszystkich szczeblach procesu decyzyjnego.

Wierzbicki [12] uważa, iż niezbędne są przede wszystkim działania zmierzające do przekształcenia sposobu ludzkiego myślenia o przyrodzie, tworzenia swoistej kultury ekologicznej (włączenie wartości ekologicznych do wszystkich sfer życia społecznego) i w tym kontekście modyfikacja potrzeb i pragnień ludzkich, wzorów życia i postępowania.
Potrzeby są różnie definiowane i klasyfikowane w literaturze. W słowniku pedagogicznym [9] określa się je jako stan, w którym jednostka odczuwa chęć zaspokojenia jakiegoś braku. Najbardziej rozpowszechniona jest teoria hierarchii potrzeb według Maslowa [5]. Występujące w niej potrzeby podstawowe są zorganizowane w tzw. hierarchii względnej przewagi. Są to potrzeby: fizjologiczne, bezpieczeństwa przynależności i miłości, szacunku i uznania, samourzeczywistnienia, wiedzy i rozumienia, estetyczne. Posługiwanie się nazwą "hierarchia względnej przewagi" oznacza, że powstanie następnej w kolejności potrzeby nie musi bezwzględnie wiązać się z zaspokojeniem poprzedniej potrzeby. Niezaspokojenie wszystkich prowadzi do stanu frustracji, natomiast zaspokojenie pierwszych trzech w hierarchii daje jednostce satysfakcję, ale nie ma wpływu na zwiększenie motywacji do działania.

Potrzeby edukacyjne w zakresie ekologii były przedmiotem badań, ale dotyczyły głównie rolników [7,8,10,11]. Ryznar [11] przeprowadził analizę potrzeb w gospodarstwach podkreślając, że aż 63,6 % z nich odnosi się do ochrony środowiska.

Cymerman [2] uważa, że cele ekorozwoju dotyczą w pierwszym rzędzie człowieka i powinny więc ujmować jego potrzeby, odczucia i pragnienia – również te do życia w bezpiecznym środowisku, gdzie powietrze, woda i inne składniki środowiska są czyste, krajobraz nie zniszczony itd. Rozwój zrównoważony (ekorozwój) jest już dziś uznaną ideą myślenia o przyszłości; ideą wynikającą nie z mody ekologizacji, ale z konieczności zachowania życia na Ziemi. W ekorozwoju zagadnienia gospodarowania środowiska są rozpatrywane wspólnie z gospodarczymi i społecznymi – inaczej mówiąc uwarunkowania społeczne są traktowane na równi z ekonomicznymi i środowiskowymi.

Jego cechą charakterystyczną jest:

• pełne nawiązanie w wyborze kierunku rozwoju do specyfiki przyrodniczej i tożsamości kulturowej,
• ekologizacja stosowanych technologii gospodarowania,
• wzmacnianie i podtrzymywanie ekosystemów,
• kształtowanie proekologicznych postaw i zachowań społecznych.

Perspektywa przyłączenia Polski do Unii Europejskiej postawiła przed naszym krajem problem dostosowania go do jej standardów. Wśród nich ważne miejsce zajmują te, które dotyczą ekologii. Tylko społeczeństwo posiadające wysoką świadomość ekologiczną będzie w stanie skutecznie rozwiązywać te problemy. Dlatego tak pilnym zadaniem jest poznanie potrzeb dotyczących zakresów wiedzy ekologicznej, jaką chcieliby zdobyć mieszkańcy terenów, które szczególnie należy chronić.

Założenia metodyczne

Celem badań było poznanie potrzeb edukacyjnych w zakresie ekologii, mieszkańców terenów o bogatych walorach przyrodniczo – krajobrazowych. Potrzeby te respondeci sformułowali w formie zakresów wiedzy ekologicznej, z którymi chcieliby się dokładnie zapoznać. Każdy z nich podał także preferowaną formę zdobycia wiedzy. Określili też dotychczasowe źródła zdobywania wiedzy. Badania były przeprowadzone w 1999 roku w gminie Drawno w woj. zachodniopomorskim. Zastosowano metodę wywiadu i obserwacji uczestniczącej. Narzędziem badawczym był kwestionariusz wywiadu. Materiał opracowano i przedstawiono w formie tabel i opisowo. Do badań wytypowano losowo 150 mieszkańców gminy. W celu przedstawienia wyników utworzono cztery grupy respondentów, a mianowicie:

• grupa A – 26 respondentów z wykształceniem wyższym,
• grupa B – 74 respondentów z wykształceniem średnim,
• grupa C – 30 respondentów z wykształceniem zawodowym,
• grupa D – 20 respondentów z wykształceniem podstawowym.

Charakterystyka Gminy

Miasto i gmina Drawno zajmują 32 109 ha. W gminie mieszka 5 875 osób, a w samym Drawnie 2 640. Swym zasięgiem obejmuje 31 miejscowości. Położona jest na zachodnim skraju Puszczy Drawskiej, na pograniczu Pojezierza Myśliborskiego i Wałeckiego. Ze względu na dużą lesistość, teren gminy charakteryzuje się większą liczbą dni z pokrywą śnieżną (45-50 dni), mglistych i o minimalnych temperaturach. Okresy wegetacji są krótsze niż na obszarach sąsiednich. Średnia długość okresu wegetacji wynosi od 210 do 215 dni.

Występują tutaj głównie następujące typy gleb:

• bielicowe piaskowe wytwarzane z piasków luźnych słabo gliniastych i gliniastych,
• gleby brunatne, wytwarzane z glin zwałowych,
• gleby ciężkie oraz gleby wytwarzane z różnych glin,
• gleby torfowe.

Średni wskaźnik bonitacji gleb wynosi 1,02.
Powierzchnia użytków rolnych wynosi 7 069 ha (tj. 22 % ogólnej powierzchni), gruntów ornych – 5 797 ha i użytków zielonych 1 268 ha. W strukturze zasiewów dominują zboża (56,0 %) i przemysłowe (14,0 %).
Większość UR gminy stanowią zasoby AWRSP – 4 081 ha (58 % UR). Grunty te dzierżawią 3 spółki oraz rolnik indywidualny –  890,8 ha.
Rolnicy indywidualni posiadają 2 189 ha i dzierżawią 209 ha użytków rolnych. Struktura agrarna gospodarstw chłopskich przedstawia się następująco:

• od 1 do 5 ha – 78 gospodarstw tj. 44 %
• od 5 do 10 ha – 38 gospodarstw tj. 22 %
• od 10 do 20 ha – 29 gospodarstw tj.16 %
• od 20 do 50 ha – 21 gospodarstw tj. 2 %
• pow. 50 ha – 10 gospodarstw tj. 6 %

Średnia wielkość gospodarstwa wynosi 11 ha UR.
Warunki glebowo-klimatyczne i naturalna sieć wodna oraz duża lesistość terenu gminy wyznaczają charakter gospodarczy gminy, a mianowicie ukierunkowany na rolnictwo i leśnictwo, turystykę, rybactwo i łowiectwo.
Walory przyrodnicze i tereny leśne oraz położenie w pobliżu jezior stwarzają naturalne i korzystne warunki do rozwoju rekreacji i agroturystyki. Obecnie występuje duże zainteresowanie osób z kraju i zza granicy trwałym nabyciem w tych miejscowościach nieruchomości w celach rekreacji i wypoczynku.

Przez Drawno, położone malowniczo nad dwoma jeziorami, przepływa jedna z najczystszych rzek w Polsce – Drawa. Jest to powszechnie znany szlak kajakowy o wysokim stopniu trudności, ze względu na miejscami górski charakter rzeki, wartko płynącej wśród stromych skał wąwozu. Był on pokonywany również przez ks. K. Wojtyłę obecnego Ojca św., stąd zwany jest dzisiaj trasą spływu "Śladami Papieża".
Na całej swej długości Drawa tworzy malownicze meandry. Najpiękniejsze fragmenty spotkać można na terenie Drawskiego Parku Narodowego. Tutaj spadek Drawy wynosi 1m / km, nadając rzece górski charakter. Piękne lasy, bogactwo przyrody ożywionej i nieożywionej, niezapomniane widoki kwalifikują Drawę do atrakcyjnych szlaków kajakowych, a dolina Drawy jest idealnym miejscem wypoczynku. W Drawie występuje pstrąg, troć, lipień, głowacz białopłetwy, a także bobry i wydry. Gnieżdżą się tutaj także gągoły, tracze, pliszki górskie i zimorodki.

Lesistość gminy wynosi 60 %, znaczna część gminy leży na terenie Puszczy Drawskiej. Lasy te cechują się wysokimi walorami krajoznawczo-rekreacyjnymi. Lasy sosnowe od lat są celem przyjazdów amatorów grzybobrania. Są tu borowiki, podgrzybki, kurki, rydze, kozaki itd. Grzybiarze mogą parkować na parkingach usytuowanych przy głównych drogach przebiegających przez kompleksy leśne. Nie brak tu borówek, jeżyn, malin, bzu czarnego, tarniny i ziół. W lasach królują jelenie, sarny, dziki, lisy, borsuki, jenoty. Największym walorem turystycznym i krajoznawczym jest Drawieński Park Narodowy. Powierzchnia jego w granicach gminy wynosi 1 778 ha, w tym lasy 1278, wody 54 ha. Powierzchnia całkowita DPN to 11 018 ha. Został on utworzony 1 maja 1990 r. (Dz.U.Nr 26 poz. 151 z dnia 10.04.1990 r.). Drawieński Park Narodowy to jedyny w skali kraju obiekt reprezentujący przyrodę Pojezierza Pomorskiego, chroniący krajobraz młodoglacjalnych równin sandrowych. Niezbędny dla zachowania krajobrazu ukształtowanego przez ostatnie fazy zlodowacenia bałtyckiego. Głównym rysem rzeźby terenu Parku są kilkudziesięciometrowej głębokości doliny rzek – Drawy (stanowiącej oś Parku) i Płocicznej, których wody płyną wąskim korytem, nieustannie podmywając zbocza. Najciekawsze takie miejsce to tzw. "Tragankowe Urwisko". W nurcie Drawy dość często można spotkać głazy narzutowe (duże skupienie takich głazów znajduje się w dolinie Drawy, na odcinku Barnimie – Zatom). Największy – "Dziewiczy Głaz" (o obwodzie 14 m) leży w pobliżu rezerwatu "Łęgi nad Drawą". Teren Parku jest do dziś areną żywych procesów rzeźbotwórczych, szczególnie rozwoju koryt i dolin rzecznych oraz kształtowania zboczy dolinnych. Interesujący jest także żywy stożek napływowy – delta Płocicznej, u jej ujścia do jeziora Płociczno.

Na terenie Parku rozpoznano około 1 050 gatunków roślin naczyniowych, z czego 40 to rośliny rzadkie i podlegające ochronie. Niczym nie ustępujące urodą tym z ciepłych krajów – storczyki (13 gatunków), arktyczny gatunek chamedafne północna, czy też występujące tylko w kilku miejscach w Polsce: żurawina drobnolistkowa, lilia złotogłów, kłoć wiechowata, jarząb brekinia, rosiczki oraz nie występujące już w Polsce kilka gatunków porostów. Podziwiać możemy okazałe pomniki przyrody, takie jak lipa drobnolistna, dąb szypułkowy. Spotkać można m. in. orła bielika, gągoły, tracze, pliszki górskie i zimorodki, swoje siedliska mają tutaj bobry i wydry.

Najcenniejsze obiekty przyrodnicze na terenie Parku:

• "Dębina" fragment grądu ze starymi dębami, bukami, lipami na zboczu doliny Drawy;
• "Drawski Matecznik" fragment lasu po obu stronach Drawy, z dobrze zachowaną typową florą lasu liściastego;
• "Tragankowe Urwisko", "Zawilcowe lasy", "Poziomkowy las", wyspy na jeziorze Ostrowieckim (miejsca lęgowe ptaków wodnych);
• w Bogdance – "Muzeum Przyrodnicze" – stała ekspozycja "Przyroda Drawieńskiego Parku Narodowego".

Park jest otwarty dla wszystkich, którzy chcą obcować z nieskażoną przyrodą, za zachowaniem nakazów i zakazów w nim obowiązujących. Ilość turystów odwiedzających gminę wraz z grzybiarzami wynosi ok. 30 000 osób. Duży udział (do 50 %) mają turyści przyjeżdżający do Drawieńskiego Parku Narodowego.
Walory przyrodniczo – krajobrazowe stwarzają doskonałe warunki do rozwoju różnorodnych form rekreacji. Obecnie mieszkańcy gminy i turyści mogą spędzać czas wolny wykorzystując turystykę pieszą, rowerową i kajakową oraz uprawiając sporty wodne, wędkarstwo i łowiectwo, a także zbieractwo grzybów, jagód i ziół.

Dużą atrakcją turystyczną są również liczne obiekty zabytkowe:

• w Drawnie – kościół pocysterski, gotyk z XIII-XIV w., przebudowany w XV, XVII i XIX w., zabytkowe: ołtarz z 1696 r., chrzcielnica i ambona barokowa z XVIII w., do kościoła przylega wieża ryglowa z XVII w. Dwór ryglowy z XIX w. Domy konstrukcji ryglowej z XVIII i XIX w. Ruiny gotycko-renesansowego zamku Wedlów z XIV-XVI w.;
• w Barnimiu – gotycki kościół z XII w., przebudowany w XV w., z renesansową amboną z 1600 r. oraz ołtarzem z 1608 r. Do kościoła przylega drewniana wieża z przełomu XVII i XVIII w. W 1900 r. dobudowano absydę i przedsionek. Park z I połowy XIX w. wraz z zachowaną oficyną z budynkiem bramnym;
• w Borowcu – dworek myśliwski z pocz. XX w. (obecnie hotel myśliwski), park z końca XVIII w.;
• w Brzezinach – kościół o konstrukcji szachulcowej z 1756 r., przebudowany w 1967 r., pałac z XVIII w. (obecnie Dom Pomocy Społecznej) i park z początku XIX w.;
• w Dominikowie – kościół romański z kamienia z pocz. XIV w. przebudowany w XVII w., ołtarz z 1610 r. i dwa obrazy stanowią zabytek;
• w Konotopiu – w parku z pocz. XIX w. potężne dęby zwane "Bursztynowymi";
• w Niemieńsku – zameczek myśliwski z pocz. XX w. (obecnie Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy), park z II poł. XIX w.;
• w Święciechowie – pałac z pocz. XX w. (obecnie Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy), park z I poł. XIX w.

Wyniki badań

Średni wiek respondentów wynosił 44 lata. Wśród nich 54,0 % stanowią kobiety, a 46,0 % mężczyźni. Część badanych zajmuje kierownicze i odpowiedzialne stanowiska w urzędach i instytucjach gminy w Parku Drawieńskim i Nadleśnictwie.

Miejsce zamieszkania na obszarze chronionym oraz popularyzowanie wiedzy, dotyczącej ochrony środowiska, przez media z pewnością przyczyniło się do uobecniania idei ekologicznych w świadomości respondentów. Na pytanie "czy problem ochrony środowiska uważają za: istotny, drugorzędny – czy nieistotny? – wszyscy odpowiedzieli, że istotny. Podkreślali przy tym, że szczególnie tutaj, gdzie utworzono Park Narodowy, należy nie tylko chronić środowisko, ale również robić wszystko, aby doprowadzić je do odpowiedniego stanu i naprawić to, co zniszczono i zdewastowano. Powyższe wypowiedzi wynikają również z posiadanej wiedzy ekologicznej respondentów (tab. 1).

Tabela 1
Stan posiadanej wiedzy w zakresie ekologii

Spośród badanych tylko 9,3% oceniło ją na poziomie wysokim, 64% – średnim, a 26,7% – niskim. Ocena ta była zróżnicowana w zależności od poziomu wykształcenia; wraz z jego wzrostem stan posiadanej wiedzy ekologicznej był wyższy. Głównymi źródłami zdobywania wiedzy były: telewizja, radio, czasopisma, szkolenia (tab. 2).

Tabela 2
Źródła zdobywania wiedzy ekologicznej

Respondenci z wykształceniem wyższym najczęściej korzystali z czasopism, a także w dużym stopniu ze szkoleń i książek, czego nie robiły pozostałe grupy.

Do najbardziej poczytnych czasopism, oprócz prasy codziennej i lokalnej, należą: "Aura", "Parki Narodowe", "Przyroda Polska", "Ekopartner", "Przegląd Techniczny",, "Środowisko", "Wędkarski Świat", "Echo Leśne", "Przegląd Leśniczy". Szkolenia, w których uczestniczyli badani, były prowadzone przez wysokiej klasy specjalistów z placówek naukowo-badawczych oraz instytucji i fundacji działających na rzecz ochrony środowiska. Dwie osoby ukończyły studia podyplomowe w tym zakresie.

Dla młodych osób z pozostałych grup często szkoła była jedynym źródłem poszerzania wiedzy. Świadczy to, iż może ona w przyszłości przyczynić się do podnoszenia świadomości ekologicznej społeczności lokalnej. Ankietowani, starsi wiekiem, zdobywali ją poprzez własne obserwacje i kontakty z innymi osobami.
Potrzebę uzupełniania wiedzy ekologicznej wykazało 98,0% badanych. Tylko 2% stwierdziło, że mają w stopniu wystarczającym. Posiadali oni wyższe wykształcenie. Na uwagę zasługuje fakt, że respondenci z wykształceniem wyższym podali tematy w zakresie których chcieliby się dokształcić. Natomiast, prawie 50% badanych, z pozostałych grup, nie potrafiło ich sprecyzować. Wyjaśniali, że każdy z nich, dotyczący ekologii, zapewne byłby ciekawy i warty poznania.
Natomiast wszyscy wypowiedzieli się z jakich form przekazu wiedzy chcieliby w przyszłości korzystać (tab. 3).

Tabela 3
Preferowane formy zdobywania wiedzy ekologicznej

Pierwsze miejsce zajęła prasa lokalna i czasopisma, drugie telewizja regionalna, trzecie szkolenia itd. Respondenci z wykształceniem wyższym chcieliby przede wszystkim uczestniczyć w szkoleniach, następnie wymienili prasę i czasopisma, telewizję, plakaty itd. W pozostałych grupach preferowane były przede wszystkim: telewizja i prasa lokalna, radio a także ulotki.

Wyniki badań potwierdziły stwierdzenia innych autorów [3,7,8,10], którzy wskazywali na dużą rolę mediów w kształtowaniu świadomości ekologicznej i proekologicznych postaw we współczesnym społeczeństwie.
Zdaniem Fiut [3] stanowią one ważny środek komunikowania społecznego, który nie tylko uformował zręby świadomości ekologicznej, lecz w dalszym ciągu ją transformuje i utrwala. W zakresie zdobywania wiedzy i uczenia się zachowań proekologicznych utrwalają się w polskim społeczeństwie wzory zbliżone do funkcjonujących na Zachodzie, gdzie ponad 70% ludzi posiada znajomość tych zagadnień dzięki mediom.
Potrzeby uzupełniania wiedzy ekologicznej były bardzo zróżnicowane w zależności od wykształcenia osób.
Poniżej podaję bloki tematyczne najczęściej zgłaszane przez badane grupy osób:

Grupa A

1. Zagrożenia środowiska powodowane przez:
   • współczesną cywilizację,
   • spaliny z elektrociepłowni,
   • dzikie wysypiska,
   • zły stan wysypisk śmieci,
   • wypalanie traw i słomy,
   • niewłaściwe zagospodarowanie odpadów gospodarstwa domowego.
2. Właściwa utylizacja odpadów.
3. Recykling.
4. System selektywnej zbiórki odpadów.
5. Oczyszczanie spalin z elektrociepłowni.
6. Ekologiczna produkcja warzyw.
7. Ekonomiczne aspekty produkcji zdrowej żywności.
8. Zastosowanie nowoczesnych technologii dla małych oczyszczalni ścieków.
9. Wpływ substancji biogennych na akweny wodne.
10. Zagadnienia prawne w ekologii.
11. Gospodarka wodno-ściekowa - powiązania i skutki.
12. Kształtowanie krajobrazów.

Grupa B

1. Dewastacja i zanieczyszczenia środowiska powodowane przez:
   • emisję szkodliwych gazów do atmosfery,
   • dzikie wysypiska,
   • odpady komunalne,
   • odpady przemysłowe,
   • ścieki,
   • nieświadoma działalność człowieka,
   • rolnictwo,
2. Procesy przyrodnicze powodujące odwracanie skutków degradacji środowiska.
3. Metody organizacji pracy z młodzieżą w zakresie ekologii.
4. Organizacja agroturystyki.
5. Metody oczyszczania wód.
6. Ekologiczna uprawa warzyw.
7. Konserwanty w żywności.
8. Rodzaje i kierunki działania organizacji ekologicznych.
9. Utylizacja odpadów ekologicznych.
10. Likwidacja odpadów przemysłowych i opakowań.

Grupa C i D

1. Zagrożenia dla środowiska powodowane przez:
   • ścieki,
   • odpady i śmieci,
   • freon,
   • środki piorące i myjące,
   • nawozy i środki ochrony roślin,
   • gnojowicę.
2. Estetyczne urządzenie zagrody i ogródka kwiatowego.
3. Produkcja zdrowej żywności.
4. Możliwości oczyszczania ścieków.
5. Zastosowanie materiałów budowlanych ekologicznych.
6. Wpływ środowiska na zdrowie człowieka.
7. Budowa przydomowych małych oczyszczalni.
8. Możliwości sprzedaży zdrowej żywności.

Potrzeby poszerzania wiedzy ekologicznej były zapewne związane też z możliwością wykorzystania jej w pracy zawodowej, społecznej, czy też w prowadzeniu gospodarstwa domowego. Świadczą o dużej trosce mieszkańców o środowisko lokalne. Liczne osoby proponowały, aby zorganizować specjalne szkolenia dla osób pełniących funkcje na stanowiskach kierowniczych oraz prowadzących działalność produkcyjną i usługową. Oni bowiem, poprzez podejmowanie decyzji, mają największy wpływ na ochronę środowiska. Błędne decyzje, podejmowane na szczeblach kierowniczych, wpływają destrukcyjnie na społeczność lokalną i zniechęcają do działań na "własnym podwórku". Przykładem takim było zezwolenie na wybudowanie tuczarni w Chomętowie, czy też brak podłączeń dla części gospodarstw domowych do sieci kanalizacyjnej, co powoduje zanieczyszczenie jeziora ściekami. Mieszkańcy gminy Drawno wykazali się znajomością problemów ekologicznych. Sami uznali, że ich stan wiedzy nie jest wystarczający i dlatego też zgłosili liczne potrzeby edukacyjne w tym zakresie.

Wnioski

1. Problem ochrony środowiska znajduje odzwierciedlenie w świadomości respondentów. Wszyscy uważają, że jest on niezwykle istotny, a w szczególności na ich terenie, który jest bogaty pod względem walorów przyrodniczo – krajobrazowych.
2. Stan posiadanej wiedzy tylko 9,3% badanych oceniło na poziomie wysokim, 64% – średnim, a 26,7% –  niskim. Wraz ze wzrostem wykształcenia był on wyższy. Głównymi źródłami zdobywania wiedzy były: telewizja, radio, czasopisma i szkolenia.
3. Potrzeby edukacyjne w zakresie ekologii zgłosiło 98,0% respondentów. Nie wszyscy jednak sprecyzowali jego tematykę. Proponowane tematy dotyczyły zagrożeń środowiska oraz wszelkich form działalności proekologicznej.
4. Potrzeby te chcieliby zaspokoić, wykorzystując prasę lokalną i czasopisma, telewizję, szkolenia itd. Respondenci z wykształceniem wyższym preferowali przede wszystkim szkolenia, natomiast pozostali telewizję.

Literatura:
1. Abramczyk S.: 1966. Problemy Edukacji Ekologicznej, Zielone Brygady, Nr 6.
2. Cymerman R.: 1994: Gospodarka zrównoważona (ekorozwój) na obszarach wiejskich. w: Doradztwo w ekorozwoju obszarów wiejskich. Szczecin s. 11-36.
3. Fiut J. S. 1998. Filozofia, Media, Ekologia, Kraków. s. 73-79.
4. Leśniak M., Seręga Z. 1999. Świadomościowe korelaty proekologicznych wzorów zachowań w wiejskich społecznościach lokalnych w: Socjologia i ekonomika ochrony środowiska na wsi i w rolnictwie. Poznań 1999. s. 46-56.
5. Maslow A.: 1986. W stronę psychologii istnienia. Instytut Wydawniczy PAX Warszawa.
6. Mioduszewski W.: 1993. Społeczno-ekonomiczne aspekty i instrumenty ekorozwoju. Postępy Nauk Rolniczych. PAN Warszawa . Nr 3. s. 32-39.
7. Moskal S., Kotala A., Kohut R. 1995: Świadomość ekologiczna mieszkańców wsi jako czynnik warunkujący ochronę środowiska i krajobrazu. w: Ekologiczne i ekonomiczne uwarunkowania rozwoju gospodarczego Karpat Południowo-Wschodnich. s. 175-181. Mat. Międz. Konf. Nauk. Bieszczady 1995.
8. Mydlak D. 1993. : Świadomość ekologiczna rolników w: Rola doradztwa w kształtowaniu i ochronie środowiska rolniczego w gminie". Świnoujście- Kopenhaga.
9. Okoń W.: 1985. Słownik Pedagogiczny. PWN. Warszawa.
10. Oszmiańska M.: 1999. Potrzeby edukacyjne rolników w zakresie ochrony środowiska w: Strategia rozwoju obszarów wiejskich w warunkach reformy ustrojowej państwa i procesów integracji europejskiej. Szczecin. s. 91-98.
11. Ryznar J.: 1994. Charakterystyka potrzeb ochrony środowiska w rodzinnych gospodarstwach rolnych. Zesz. Nauk. AR we Wrocławiu. Rolnictwo LXI, nr 253. s. 91-98
12. Wierzbicki Z.T.:1985. Socjologiczne problemy ochrony środowiska w: Ekonomiczne i socjologiczne problemy ochrony środowiska cz. I. PAN Ossolineum. Wrocław. s. 211-239.