CTR_2024
TSW_XV_2025

Wprowadzanie innowacji w indywidualnych gospodarstwach rolnych

1 października 2001

dr inż. Maria Oszmiańska
Zakład Doradztwa Rolniczego
AR Wrocław

Wprowadzanie innowacji do gospodarstw rolnych jest niezwykle istotną kwestią ze względu na dostosowanie polskiego rolnictwa do wymogów Unii Europejskiej, a także możliwość osiągnięcia wyższych dochodów z gospodarstwa.

Innowacyjność jest zdolnością zarządzających i zarządzanych do tworzenia i wdrażania nowych technik i technologii, wytwarzania, kreowania struktur organizacyjnych, tworzenia związków czynników produkcji dających optymalne korzyści, stosowania racjonalnych metod i technik zarządzania oraz dostrzegania i rozwiązywania problemów. W rodzinnych gospodarstwach rolnych można ją zmierzyć takimi miernikami jak: liczbą przyjętych innowacji, ich rodzajem, poziomem nakładów na innowacje w kosztach ogólnych gospodarstwa lub też względną korzyścią jaką się osiąga przez jej wprowadzenie [1].

Innowacje zostały zdefiniowane przez licznych autorów. Makarczyk [5] przez innowacje rozumie wszelkie wartości, a więc wytwory kulturowe, które w danych warunkach przestrzennych i czasowych są traktowane przez ludzi jako nowe. Według Rogersa [7] innowacje są to idee, które są postrzegane przez jednostkę jako nowe. Podobnie definiuje innowacje Gałęski [3]. Natomiast Turowski [9] za innowacje uznaje każdy wytwór materialny ludzkiej działalności, wzór postępowania i wartości nie występujące w przeszłości w danych wsiach. W ujęciu Maziarza [6] innowacją rolniczą może być wytwór lub zabieg technologiczny, a więc pewna czynność produkcyjna albo też jakaś idea. Według Druckera [2] innowacja jest szczególnym narzędziem przedsiębiorców, za pomocą którego te zmiany czynią okazję do podjęcia nowej działalności gospodarczej lub do świadczenia nowych usług. Autorzy [2, 3, 4, 5, 6, 7] określają kilka charakterystycznych cech dla innowacji, od których zależy ich przyjmowanie. Zwracają także uwagę na fazowy sposób przyjmowania innowacji. W ostatnich latach przemian ustrojowych badania przeprowadzone przez Stajszczaka i Lewczuka [8] wykazały, że procesy dostosowawcze sprzyjały dyfuzji innowacji. Nastąpił jednak ich spadek, zmiana charakteru i rodzaju. Innowacje wprowadzone do gospodarstw rolnych mogą więc spełniać dużą rolę w ich rozwoju. Dlatego też celowym było podjęcie badań dotyczących adaptacji innowacji w gospodarstwach rodzinnych.


Metodyka badań

Wprowadzanie innowacji przyczynia się do rozwoju gospodarstw rolnych. Jest to więc jeden z możliwych sposobów dostosowawczych do warunków gospodarki rynkowej. Dlatego też aby bliżej poznać ten problem przeprowadzono w 1999 roku badania dotyczące wprowadzania innowacji do rodzinnych gospodarstw rolnych w gminie Milicz i Nowogrodziec w woj. dolnośląskim. Wytypowano w sposób celowo-losowy po 30 gospodarstw o powierzchni od 10 do 20 ha użytków rolnych w każdej gminie.

Informacje uzyskano stosując metodę wywiadu, z wykorzystaniem narzędzia badawczego, jakim był kwestionariusz wywiadu. Przedmiotem badań było określenie wprowadzanych innowacji do gospodarstw rodzinnych w ostatnich dwóch latach oraz kanałów informacji, które w głównej mierze przyczyniły się do ich wprowadzenia.

W pracy za innowację uznano wszelkie zmiany dokonane w gospodarstwach rodzinnych, które nie zawsze musiały nosić znamiona nowości, ale zostały wprowadzone po raz pierwszy. Wszystkie wprowadzone innowacje przedstawiono liczbowo i w procentach w formie tabelarycznej. Przy interpretacji wyników posłużono się metodą porównawczą i opisową.


Wyniki badań

Przeciętna wielkość badanych gospodarstw wynosi 14,7 ha użytków rolnych . Poziom siły roboczej był duży aż 24,5 RP/100 ha UR. Średni wiek rolników to 46 lat, a gospodyń 45. Sposób prowadzenia gospodarstwa zależy od kwalifikacji posiadanych przez rolnika. Wśród badanych rolników wykształcenie podstawowe posiada 36,7%, zawodowe 48,3 %, a średnie 15,0%. Natomiast rolniczek było następujące: podstawowe – 35% , zawodowe –  40,0, średnie –  23,3% i wyższe – 1,7%. Dane te wskazują, że pod względem wykształcenia kobiety wyprzedzają mężczyzn, co może mieć wpływ na ich postawę wobec przyjmowania nowości.

Wszystkie wprowadzone innowacje do rodzinnych gospodarstw rolnych obliczono w punktach i procentowo. Podzielono je na 4 działy, a mianowicie: produkcję roślinną, produkcję zwierzęcą, organizację i ekonomikę oraz gospodarstwo domowe (tabela 1). Struktura wprowadzanych innowacji w produkcji roślinnej wskazuje, że najwięcej dotyczyło nowych gatunków i odmian roślin oraz środków ochrony roślin i nawozów. Rolnicy pomimo trudności finansowych starają się systematycznie wymieniać materiał siewny, kupować nowe środki ochrony i nawozy, ponieważ wiedzą dobrze, że to ma decydujący wpływ na plonowanie roślin. Bardzo często korzystają z kredytów obrotowych przeznaczonych na ten cel. Na uwagę zasługuje zakup maszyn i narzędzi, który jest bardzo niski. Głównymi przyczynami tego stanu były wysokie ceny maszyn i brak funduszy. Nawet te, które zakupiono pochodziły często z odsprzedaży.

Tabela 1. 
Liczba i struktura wprowadzonych innowacji w gospodarstwach rodzinnych

Lp. Wyszczególnienie Innowacje
Liczba % Lokata
1. Produkcja roślinna
Nowe nawozy
Nowe gatunki i odmiany
Nowe środki ochrony roślin
Nowe maszyny i narzędzia
Nowe kompleksowe technologie
58
102
70
21
26
20,9
36,8
25,3
7,6
9,4
3
1
2
5
4
  Razem produkcja roślinna 277 100,0 X

2.

Produkcja zwierzęca
Zwiększenie pogłowia zwierząt
Zakup sztuk hodowlanych
Nowe pasze treściwe i dodatki mineralne
Konserwacja pasz własnych
Zakup dojarki lub schładzarki
Nowe środki higieniczne
Modernizacja pomieszczeń inwentarskich
21
10
35
11
3
25
4
19,3
9,2
32,1
10,1
2,7
22,9
3,7
3
5
1
4
7
2
6
  Razem produkcja zwierzęca 109 100,0 X
3. Ekonomika i organizacja
Zwiększenie powierzchni gospodarstw
Zmiana struktury zasiewów
Skorzystanie z kredytów
Wprowadzenie rachunkowości i kalkulacji
Wprowadzenie techniki komputerowej
19
44
18
13
25
16,0
37,0
15,1
10,9
21,0
3
1
2
5
4
  Razem ekonomika i organizacja 119 100,0 X
4. Gospodarstwo domowe
Racjonalne żywienie rodziny
Ekologia w domu i zagrodzie
Zakup sprzętu gosp. domowego i in. urządzeń
Urządzenie zagrody i ogródka kwiatowo-warzyw.
Przetwórstwo i przechowywanie
Urządzenie wnętrz mieszkalnych
Ekonomika i organizacja. gosp. domowego
90
59
33
40
32
28
20
29,8
19,5
10,9
13,3
10,6
9,3
6,6
1
2
4
3
5
6
7
  Razem gospodarstwo domowe 302 100,0 X

W produkcji zwierzęcej rolnicy najczęściej kupowali nowe pasze i dodatki mineralne, środki higieniczne, a także często powiększali pogłowie zwierząt.

Powiększenie stada odbywa się powoli często z własnej reprodukcji, ponieważ rolnicy nie mają pieniędzy na zakup tylu sztuk hodowlanych jaką chcieliby mieć docelowo. Rolnicy przekonali się, że na efekty hodowlane ma przede wszystkim odpowiednie żywienie i higiena pomieszczeń. Dlatego często kupują pasze treściwe, a zwłaszcza dodatki mineralne oraz środki higieniczne, są zainteresowani wszelkimi nowościami w tej dziedzinie. Wszystkie innowacje w produkcji zwierzęcej, wymagające dużych nakładów finansowych są wprowadzane w znikomej ilości.

W ekonomice i organizacji gospodarstw innowacje dotyczyły przede wszystkim zmian struktury zasiewów oraz zakupu komputera. Zmiany te wynikały często z występującym powszechnie brakiem rynków zbytu prawie na wszystkie płody rolne. Dlatego rolnicy często wykorzystują zboża na pasze, dokonując zakupu dodatków mineralnych, a także zwiększają uprawy tych roślin, które najlepiej się sprzedają. Zakup komputerów dokonywany jest często dla dzieci, ale też z zamiarem prowadzenia rachunkowości w gospodarstwie. Niektórzy już teraz wykorzystują je do obliczania kalkulacji w czym pomagają im doradcy.

W gospodarstwie domowym najwięcej nowości wprowadzono w zakresie żywienia rodziny, ekologii w domu i zagrodzie oraz urządzenia zagrody i ogródka. Były to zmiany nie wymagające większych nakładów finansowych, a raczej pomysłowości, chęci, pracowitości i poszerzenia wiedzy.
Strukturę wprowadzonych innowacji w poszczególnych działach przedstawia tabela 2. Największy procent przypada na gospodarstwa domowe, następnie produkcję roślinną, ekonomikę i organizację i najmniejszy na produkcję zwierzęcą. Świadczy to o dużej pomysłowości i aktywności kobiet, bo to one głównie są odpowiedzialne za przyjmowanie nowości do gospodarstw domowych. Generalnie wszystkie zmiany wymagające większych nakładów finansowych były wprowadzane w małej ilości. Wynikało to z trudnej sytuacji rolników w jakiej znaleźli się po 1990 roku.

Tabela 2.
Wprowadzone innowacje do gospodarstw rodzinnych w poszczególnych działach

Lp. Wyszczególnienie Innowacje
Liczba % Lokata
1. Produkcja roślinna 277 34,3 2
2. Produkcja zwierzęca 109 13,5 4
3. Ekonomika i oraganizacja 119 14,7 3
4. Gospodarstwo domowe 302 37,5 1

Razem

807 100,0 X

W procesie dyfuzji innowacji dużą rolę spełniają źródła informacji o nowościach. Znaczenie tych źródeł jest różne w zależności od ich rodzaju, które różnią się stopniem złożoności, możliwością ich obserwacji, rynkiem itp. Wszystkie źródła informacji, z których skorzystali respondenci podzielono na 5 grup:

  1. masowe środki przekazu,
  2. prasa i czasopisma,
  3. sąsiedzi, rodzina i sam rolnik,
  4. doradcy,
  5. sprzedawcy i dealerzy.

Analizą kanałów informacji we wprowadzeniu innowacji do gospodarstwa jako całości zajęły środki masowego przekazu, sprzedawcy i dealerzy oraz sąsiedzi i rodzina. Rolnicy i rolniczki preferują nowości, które zobaczą, usłyszą uzasadnienie lub też sprawdzone przez innych. Procentowy udział kanałów był dość wyrównany i mieścił się w granicach od 20,4% dla czasopism do 25% dla środków masowego przekazu z wyjątkiem doradców (11,5%). Większe różnice wystąpiły w poszczególnych działach produkcji.

Tabela 3.
Udział kanałów informacji we wprowadzaniu innowacji

Lp. Wyszczególnienie Produkcja
roślinna
Produkcja
zwierzęca
Ekonomika 
i organizacja
Gospodarstwo
domowe
Razem
% L % L % L % L % L
1. Środki masowego
przekazu
20,9 3 13,8 4 16,8 4 36,1 1 25,0 1
2. Prasa i czasopisma 18,1 4 33,9 1 6,7 5 22,5 2 20,4 4
3. Sąsiedzi, rodzina, sam rolnik 25,6 2 19,3 3 21,0 3 16,9 4 20,8 3
4. Doradcy 6,5 5 6,4 5 31,1 1 10,5 5 11,5 5
5. Sprzedawcy i dealerzy 28,9 1 26,6 2 24,4 2 13,9 3 22,3 2

Razem

100 X 100 X 100 X 100 X 100 X


Wnioski

  1. Wprowadzanie innowacji przez rodziny rolnicze powodowane jest chęcią uzyskania wyższych dochodów, a także koniecznością dostosowania gospodarstw rolnych do wymogów gospodarki rynkowej.
  2. W strukturze wprowadzanych innowacji 37,5% dotyczyło gospodarstwa domowego, 34,3% – produkcji roślinnej, 14,7% – ekonomiki i organizacji i 13,5% – produkcji zwierzęcej.
  3. Udział kanałów informacji, które zadecydowały o wprowadzeniu innowacji w poszczególnych działach i w gospodarstwie jako całości był zróżnicowany. Największą rolę odegrały: masowe środki przekazu, sprzedawcy i dealerzy oraz sąsiedzi i rodzina.


Piśmiennictwo

[1] Baruk J., 1994: Innowacyjność przedsiębiorstw w warunkach transformacji systemowej. Wiadomości statystyczne, nr 2. s. 9-11.
[2] Drucker P.F. 1992.: Innowacje i przedsiębiorczość - praktyka i zasady. PWE, Warszawa.
[3] Gałęski B., 1971.: Innowacje a społeczność wiejska KiW, Warszawa.
[4] Kubica P., Szafranek R.Cz., Lewczuk A.,1989: Wprowadzanie postępu w wiejskich gospodarstwach domowych Cz. III. Przykładowe gospodarstwa domowe. Acta Acad. Agricult. Techn. Olst. Oeconomica, 24, 131-139.
[5] Makarczyk W., 1971: Przyswajanie innowacji. Ossolineum, PAN.
[6] Maziarz Cz., 1984: Andragogika rolnicza. PWN, Warszawa.
[7] Rogers E. M., 1962: Difusion of Innowations. New York.
[8] Stajszczak M., Lewczuk A., 1994: Z badań nad procesami innowacyjnymi w gospodarstwach rodzinnych w okresie transformacji ustrojowej. (w): Problemy doradztwa w restrukturyzacji i transformacji gospodarstw rodzinnych do gospodarki rynkowej Mat. Konf. Nauk. Barzkowice. 41-47.
[9] Turowski J., Bornus A., 1970: Drogi modernizacji wsi (przenikanie innowacji do rolnictwa i wsi woj. lubelskiego). PWN. Warszawa.


POWIĄZANE

Co czwarte ogłoszenie o pracę w Polsce wymaga znajomości języka angielskiego – w...

Czy to na pewno dobry wybór?   Polacy trzykrotnie częściej wybierają naukę język...

Rola mikrobiomu i diety w utrzymaniu zdrowych jelit Mikroorganizmy zamieszkują z...


Komentarze

Bądź na bieżąco

Zapisz się do newslettera

Każdego dnia najnowsze artykuły, ostatnie ogłoszenia, najświeższe komentarze, ostatnie posty z forum

Najpopularniejsze tematy

gospodarkapracaprzetargi
Nowy PPR (stopka)Pracuj.pl
Jestesmy w spolecznosciach:
Zgłoś uwagę